“Er is één manier om in het reine te komen. Dat is liefde.”

Door Willem Jongeneelen

BERGEN OP ZOOM / AMSTERDAM – In 2003 verscheen de gedichtenbundel Tropendrift van Albert Hagenaars. Sinds een paar weken ligt er een heel bijzondere uitgave van Tropendrift in de winkel. Naast het nu in twee talen (Engels/Nederlands) uitgegeven boek is er tevens een versie met daarbij een gelijknamige cd van de Amerikaanse componist Dirk Johan Stromberg. Helemaal nieuw is het naar muziek vertalen van poëzie natuurlijk niet. Wel uniek is het feit dat de adoratie voor één bundel tot een zodanig geïnspireerde dubbel-cd leidde. Hieronder een interview met beide hoofdrolspelers.

De in 1955 in Bergen op Zoom geboren Albert Hagenaars is blij met het muzikale eerbetoon. Zijn bundel Tropendrift beschouwt hij ook zelf als zijn belangrijkste werk tot nu toe. De 48 gedichten in het boek vormen de neerslag van zijn reizen naar Zuidoost-Azië en de Gordel van Smaragd. Hagenaars is al sinds zijn middelbare schoolperiode bovenmatig geïnteresseerd in zowel literatuur, oosterse culturen als verre reizen. Indonesië, waar hij inmiddels ook een aantal maanden per jaar woonachtig is, is favoriet. Voor Tropendrift schreef hij al in 1983 zijn eerste gedicht. In totaal werkte hij maar liefst 17 jaar aan het boek.

Foto: © Robert van den Berge.

De deels in Europa opgegroeide componist Dirk Johan Stromberg (32) raakte zo in de ban van de door John Irons (die ook voor onder meer Gerrit Komrij werkt) vervaardigde Engelse vertaling van Hagenaars’ werk, dat hij toestemming vroeg aan Hagenaars om ze in muziek om te zetten. Die laatste was vereerd, gaf Stromberg alle artistieke vrijheid, maar verzocht hem wel de vorm van het boek, waarin steeds drie gedichten aan elkaar gerelateerd zijn te handhaven. Stromberg is vooral bekend als geluidskunstenaar met een breed gezichtsveld. Hij is zowel actief met klassieke-, geïmproviseerde-, industriële- als met computermuziek. Zijn cd Tropical Drift beschouwt hij als iets speciaals en helemaal anders. Stromberg: “Ik noem het altijd mijn rockalbum, al zullen er weinig mensen zijn die zich in die term kunnen vinden. Voor mij was het vooral compleet iets anders, omdat ik er naast computers ook een bas, een gitaar, blazers en een vocalist inzette. Het instrumentarium bleek prima samen te gaan met de noise uit mijn computer. Ook de muzikanten – veelal heel goede vrienden met wie het prettig samen werken was – hadden een grote input op het werk. Omdat ik ze deels hun eigen gang liet gaan en ook zij zich mochten baseren op hun gevoelens bij de gedichten.”

De tijdens het interview aan een workshop in Amsterdam werkende Stromberg liet zich voor zijn werk inspireren door het ritme van de woorden, de kracht die er uitsprak, als ook de spanning en de seksuele geladenheid. Hij wilde vooral die zaken en het speciale gevoel dat de door hem gekozen hoofdstukken uit het boek hem verschafte in muziek vangen. “Ik koos voor de hoofdstukken waarmee ik me uit eigen ervaring het meest kon associëren. Om het geheel toch niet te abstract te maken heb ik gekozen om ook de woorden uit het gedicht in de muziek te betrekken. Ook om de gevoelens die ik had bij de eerste keer dat ik het boek las, zo dicht mogelijk te benaderen.” Stromberg raakte zo geïnspireerd en gefascineerd door het gegeven dat hij naar Vietnam, de Filippijnen en Thailand vertrok om daar het componeren voort te zetten. Momenteel werkt en woont de Amerikaan in het Turkse Istanbul, waar hij les geeft op de faculteit aldaar. “Binnenkort verhuis ik zelfs voor een paar jaar naar Thailand. Mede door Tropendrift heb ik daar veel werk gekregen. En ik ben inmiddels met een Filippijnse vrouw getrouwd. Het kan raar lopen”, lacht hij.

SINGAPORE I: 8 DEC. 1942. 04.15 AM.

‘Well, just push the little yellow fellows off!’
Eerst vaag, dan plots scherp, zie ik hen vanaf
mijn balkon, geüniformeerd of nog in smoking,
jou aan hun zijde, staan wachten op de daken. 

Als ontelbaren voor en na ons tracht ieder
zijn lot te ontraadselen, dat gezwollen
van troost in antieke tekens voorbij stroomt
en samenvalt met wat we steeds vergeten.

Ook ik, ziek van jou, tuur naar het noorden
en luister, ontstijgend aan de statisch
wordende stad, naar wat nu stil en onaf-
wendbaar als verleden moet naderen.

(Uit Tropendrift)

Albert Hagenaars reist binnenkort weer met zijn Indonesische vrouw af naar Java. Om te zien wat er geworden is van de herbouw van hun bij de aardbeving in het voorjaar van 2006 verwoeste huis, maar tevens om er te werken. Hagenaars: “Na een Engelse komt er ook een Indonesische versie van het boek, vertaald door Landung Simatupang, een grootheid op dat gebied. Tevens zal die vertaling als basis dienen voor nog een cd, met gamelanmuziek.” Tropendrift heeft een geweldige aantrekkingskracht op velen. Deels zit dat al opgesloten in de titel. Hagenaars: “Drift vanwege de contrastwerking van de primaire gevoelens, terwijl de tropen staan voor het gebied waar de geesteskrachten sterker zijn dan in Europa. Indonesië is een smeltkroes. Een heel continent met vele eilanden, vele volkeren, diverse religies. Toch valt daar veel samen. In de taal zitten veel woorden uit het Nederlands. Je wordt daardoor met je eigen identiteit geconfronteerd. Als je veel reist vind je antwoorden op vragen die je anders niet eens zou stellen.”

“Het boek staat vol symboliek. Veel daarvan verwijst naar de problemen die je naast de schoonheid overal in het land ziet, de gevolgen van burgeroorlogen, de onaanvaardbaar grote verschillen tussen arm en rijk, de overbevolking. Er is maar één manier om in het reine te komen: dat is liefde. Er is zoveel ellende in de wereld. Daar moet iets heel krachtigs tegenover staan. De een zoekt dat in religie, de ander in filosofie. Ik zocht in het boek veel contrastwerking. Die van lijfelijke lust tegenover geestelijke liefde bijvoorbeeld. Die speel ik in Tropendrift tegenover elkaar uit.” Belangrijk is ook de vorm waarin Hagenaars de gedichten goot. Daarvoor gebruikte hij de Borobudur, het Boeddhistische heiligdom op Java. Die tempel is bedekt met reliëfs. Die vertelden de mensen hoe ze moesten leven. De architecten van de tempel vonden dat de mensen verlicht moesten worden als ze naar boven gingen. Streven naar het hogere. Ik herken in het Boeddhisme veel uit mijn Katholieke opvoeding. Religie speelt in het boek een grote rol. De strofen zijn bedoeld als reliëfs van taal. Ze zijn uniform, even lang en terugkerend van vorm. Ik heb in taal die tempel nagebouwd.”

Op zijn geheel eigen wijze heeft componist Dirk Johan Stromberg dat nog eens overgedaan. Hagenaars: “Die sterke ritmische stem van verteller Douglas Cohen pakte me gelijk. Sterk en heel dwingend, zoals ook mijn woorden. Neurotisch soms. Ik probeer de lezer tot bepaalde gedachtesprongen te krijgen. De herhalingen in de cyclus op de cd zorgen voor een zelfde soort effect. Stromberg gebruikt ook pijnmomenten. Er zitten een paar keer hoge tonen in de muziek die onaangenaam klinken. Ik vind het knap dat hij ook die uit de poëzie heeft opgepikt. Daar ben ik heel blij mee. Ik laat in het boek meerdere standpunten zien, ook ongemakkelijke. Wat we verder delen is het feit dat we nooit concessies doen.”

Tropendrift wordt uitgegeven door In De Knipscheer ( ISBN 90 6265 538 6 NUR 306). Boek en dubbel-cd zijn samen te koop voor € 29,50.

Info: www.alberthagenaars.nl / www.dirkstromberg.com

CD-RECENSIE:

Dirk Johan Stromberg - Tropical Drift

De Amerikaanse componist/geluidskunstenaar Dirk Johan Stromberg heeft 18 van de 48 gedichten uit de bundel Tropendrift van de Bergse dichter Albert Hagenaars naar muziek vertaald. Het resultaat is een bijzondere luistertrip vol elektronische, met een computer vervaardigde klanken. De warme menselijke factor tijdens dit soms bijzonder ver gaande experiment vormen de fluiten, saxofoons, gitaar en bas van de bevriende muzikanten, de wonderbaarlijk mooie, door John Irons met het juiste gevoel naar het Engels omgezette woorden van Hagenaars en de krachtige praatstem van gids Douglas Cohen, die daarmee de gedichten en de ritmiek van de woorden een wezenlijk onderdeel van dit muzikale project laat uitmaken. De dubbel-cd opent met een gedicht gebaseerd op gevoelens en ervaringen uit Bangkok. Ruim 13 minuten lang wordt de luisteraar meegevoerd door monotone, soms zelfs noisy computerklanken die door het aanvullende instrumentarium en die machtige stem verfijnd worden ingekleurd. Het vervolg van de reis door onder meer Maleisië, Singapore en Indonesië wisselt soms sterk van sfeer, klankkleur en invulling, toch vormen de in totaal 100 minuten een fraai en bijzonder geheel. Mijn persoonlijke favoriet, Singapore I: 8 Dec. 1942. 04:15 am, bezit een aantal prachtige gitaarakkoorden, het stuk Johore Baru doet mij denken aan naar muziek vertaalde abstracte schilderkunst vervaardigd met hamer, sikkel en Samurai zwaard. Het effect op de luisteraar is feitelijk hetzelfde als bij de lezer van de poëzie; je wordt er door geraakt, het brengt je in een soort trance en het voert je naar een andere wereld. Of het laat je Siberisch koud, want ook dat kan. Smaken blijven verschillen, vormen van beroering ook. De muziek op Tropical Drift varieert van minimalistisch en ingetogen tot experimenteel en vol hoge fluittonen of ruis. Dit is zeker geen luistermuziek om relaxt van te genieten. De in Europa opgegroeide Stromberg (de naam verraadt Zweeds bloed) vraagt duidelijk een inspanning van zijn publiek en een open geest. Mensen die er niet ontvankelijk voor zijn, worden er gek van. Mysterieus, een tikje bizar en spannend is het geheel zeker. Evenals de vaak vol metaforen en seksuele geladenheid zittende woorden van Hagenaars, die daarmee van een zeer passend geluidsdecor zijn voorzien.

Een iets ingekorte versie van dit artikel verscheen op 12 juli 2007 in BN/De Stem.