BIJDRAGE AAN KUNSTKATERN VAN BN DE STEM

De redactie van BN De Stem, dagblad voor een groot deel van Zuidwest-Nederland, bracht op 9 april 2021 een katern uit, dat gewijd is aan werk van kunstenaars uit het verspreidingsgebied van de krant die zich door het Corona-virus lieten inspireren. Hiermee hoopte de redactie het isolement te verzachten van met name degenen die het doorgaans van optredens en uitvoeringen moeten hebben. Ze richtte zich op alle mogelijke disciplines: "van schilderijen tot liedjes, van beelden tot dans en van toneel tot nieuwe media."

Van Albert Hagenaars werd 'Corona-feest' gekozen, een gedicht dat eerder in E-zine Brabant Cultureel verscheen en in het boek 'Mijn overbuurvrouw is een meeuw' van uitgeverij Liverse.









Omdat de indeling in strofen verloren ging, volgt hieronder de tekst nogmaals, nu in de juiste vorm:




CORONA-FEEST

Hij zwaait als nooit eerder
en ik zie wat hij ziet:

een man die zichzelf ziet
zwaaien in het raam dat verbindt
en scheidt

met achter hem, donkerder,
indringender, dat andere zwaaien,
het zwieren in overvolle straten

mensen buiten zichzelf van vreugde
tussen billen, dijen en buiken.

Ze hossen en knielen, aanbidden
het vlees, ontkennen het kruis, de as.

We zingen, zwanzen en kussen

we proosten en proesten. Wij hoesten.




ENKELE ANDERE BIJDRAGEN:



HANNEKE ADELAAR

Hanneke Adelaar, 'De Golf', collage.

Onder de titel 'De Golf' maakte Hanneke Adelaar uit Breda een collage die opgebouwd is uit geknipte cirkels. Dit werk is onderdeel van de serie Tijd, te zien op haar website (zie onder).
In haar eigen woorden:
"Deze reeks geeft de beweeglijkheid en kracht van het water weer Je kunt door water worden gedragen, erdoor worden overweldigd. Altijd in beweging, steeds veranderend: panta rhei.
'De Golf' verbeeldt ook de manier waarop de tijd zich aan ons voordoet, soms kabbelend, soms heftig en dreigend. Je kunt je afvragen wat we zien als hij voorbij is. Meer golven? Verwoesting? Rust en kalmte?"




SOFIA GAAL

Sofia Gaal, 'Bevochten ademruimte', monoprint met acrylverf.

De Bredase kunstenares zette hét zinnebeeld bij uitstek van de Corona-tijd, het mondkapje, in voor enkele grafische werken. Ze stempelde hiervoor mondmaskers op een zelfgemaakte gelatineplaat.
"De onregelmatige afmeting van de met acrylverf gemaakte monoprint (24 x 50 cm) wordt veroorzaakt door de geringe vormvastheid van de gelatine.
Het mondkapje staat voor mij symbool voor de barrière die het virus opwerpt om vrij contact te kunnen maken. Het bevat een tegenstrijdigheid: het beschermt én benauwt. Het beperkt onze ademruimte, vandaar de titel. Ik koos ook voor deze techniek om het moeizame ademhalen vast te leggen. Het werken met deze vorm van grafiek gaf mijzelf echter juist de noodzakelijke artistieke lucht!
De kleuren zijn niet toevallig: het blauw staat voor de kleur van het standaardmasker en het zwart verwijst naar de vele mensen die al zijn overleden.
Wat nog nooit gebeurd is sinds ik met zelfgemaakte gelatineplaten werk, en dat is al vele jaren lang, gebeurde nu; er verschenen scheuren in de printplaat! Ik besloot echter om hem toch te gebruiken en er de steeds duidelijker wordende scheuren in de samenleving mee aan te geven."




WALTER HAGENAARS

Walter Hagenaars, 'Het balkon', olieverf op linnen.

In het voorjaar van 2020 werd de wereld getroffen door de dagelijks terugkerende tv-beelden van de strenge lockdown in Italië, beelden met mensen die alleen buiten konden komen op hun balkon, als ze daar tenminste al de beschikking over hadden. Toch lieten die mensen zich niet kisten: ze riepen naar elkaar en indirect naar de kijkers, voerden acts op, zongen samen en speelden muziek!

Kunstenaar Walter Hagenaars (geen familie van…) werd zo gegrepen door deze dramatiek dat hij onmiddellijk symbolische en picturale mogelijkheden zag en aldus een schilderij maakte van een violist in volledige concentratie op een balkon. Hij noemde het niet 'De violist', wat eerder in de lijn van de verwachting ligt, maar 'Het balkon'. Dat vertegenwoordig namelijk een motief in de kunst dat voor zowel een beperkte ruimte staat als mogelijkheid tot contact.

De vormen van het hek in Art Nouveau ofwel Jugendstil (dé stijl die in tegenstelling tot Corona voor groei en bloei staat) fungeren in alle esthetiek die Hagenaars ze meegaf als een net; het web waar zoveel méér mensen in vast zijn komen te zitten.
De gewaarwording van de deprimerende omstandigheden in het algemeen en de gevangenschap in het bijzonder wordt nog versterkt door de strenge geometrische vormen van de balkondeuren en de zwarte achtergrond.
Toch bieden de vlinder en de bloemen van de afscheiding hoop. De vlinder zal zich los fladderen, de bloemen zullen zich verder ontvouwen.

De violist, niet voor niets gestoken in een wit overhemd, dat optimaal contrasteert met het duistere interieur, 'ver'strijkt daarmee niet alleen zijn door de beschouwer te raden muziek maar ook deze problematische tijd… Verlangt hij naar de oude toekomst of naar een nieuw verleden?




KIM TER HORST

Kim ter Horst, 'Wat kapot gaat proberen we dan maar te maken', gemengde techniek.

De uit Roosendaal afkomstige Kim ter Horst is vierdejaars student aan de Willem de Kooning Academie. Tijdens de pandemie vervaardigde ze een boekje met illustraties, waaruit bovenstaand voorbeeld werd gekozen.
Ze beseft dat ze zich te midden van alle beperkingen gelukkig mag prijzen met haar contacten, het feit dat niemand van haar dierbaren en kennissen getroffen is én dat haar studie door kon gaan.
Ze stelt zich positief op: "Elk uitstapje, elk lichtpuntje absorbeer ik als een spons om het optimisme in stand te houden. We moeten nog even volhouden, ik ben hoopvol voor de toekomst."
Niet voor niets straalt daarom ook haar afbeelding hoop uit: het personage wordt weliswaar dankzij de schaarse kledij kwetsbaar afgebeeld en stevig in de nek vastgehouden terwijl een hand met lijm nadert, maar in één hand houdt ze wel een bloem vast. De rode kleur van de bladeren, symbool van leven, van bloei, rijmt treffend met de dop van de flacon die juist staat voor afgesloten zijn.
Niet voor niets gaat de kleur van de kleding vrijwel naadloos over in die van de achtergrond. Daarmee geeft Ter Horst aan dat het personage zich (nog) niet los heeft weten te worstelen. Dat is echter een kwestie van tijd!




FRANS AUGUST BROCATUS

Frans August Brocatus tijdens een signeermiddag in boekhandel Van Kemenade en Hollaers te Breda, waar hij ook de verhalenbundel 'Gevonden voorwerpen' onder de aandacht bracht. Foto: Siti Wahyuningsih, april 2021.

BRIL

Een bril is een optisch instrument dat voor de ogen gedragen wordt en de refractiefout van het oog compenseert, waardoor de drager scherper ziet. Behalve refractiefouten kunnen ook enkele andere afwijkingen met een bril worden gecorrigeerd, zoals scheelzien, oudziendheid e.d.

Hij was zeven jaar oud toen hij zijn eerste bril kreeg. Een brilletje met zogenaamde "rattenstaarten": op het einde van de pootjes zaten bewegende veertjes met daaraan een bolletje. Dit diende om de bril goed op zijn plaats te houden. Het was niet zo'n ideaal model: hij had nogal lange wimpers, waarmee hij de binnenkant van de glazen voortdurend poetste. Daarom zat hij steeds zijn bril naar voren te trekken. Tijdens de lange zomervakantie sneuvelde zijn bril door onduidelijke omstandigheden en de volgende was er eentje zonder "rattenstaarten".

Een scheldwoord dat op school gebruikt werd voor iemand die een bril droeg was "brillenkas". Een keer heeft hij iemand, die hem met dat woord zat te pesten een klap op zijn gezicht gegeven. Het bleef bij die ene keer. Op de een of andere manier stoorde hij er zich niet meer aan als iemand "brillenkas" riep.

Het verschil tussen zijn linker- en zijn rechteroog was dermate groot (plus en min) dat hij soms een piratenlapje over zijn rechteroog (zijn slechtste oog) deed. Hij vond dat hij met één oog ook alles kon zien wat hij wilde zien. En het idee een zeerover te zijn sprak hem ook wel aan.

Zijn brillen kenden korte en langere levens. De modellen verschilden naargelang hij groeide in jaren. Hij heeft er nooit moeite mee gehad om een bril te dragen, ofschoon hij toch wel ijdel te noemen is. Toen hij fanatieker begon met wielrennen is hij ook contactlenzen gaan gebruiken. Het bleek een goede greep want de afwisseling met een bril kwam de kwaliteit van zijn ogen ten goede, aldus de opticien. Tot op heden heeft hij nog geen bril met een leesgedeelte in.

De laatste jaren heeft hij meer oog voor het design van een bril. THEO ontwerpt geslaagde en strakke modellen. Zijn voorkeurbril is een recht model in de kleuren blauw, zwart en bruin.

Van zijn moeder heeft hij de bril van haar vader gekregen. Zijn grootvader, geboren in 1878 en gestorven in 1946, droeg een neusknijper. Op de foto's die hij van hem gezien heeft is dat brilletje niet te zien. Hij las er voornamelijk de krant mee. Van zijn vader heeft hij de bril van diens moeder gekregen. Een model met ronde glazen in een versleten koker van een inmiddels al lang niet meer bestaande Antwerpse opticien. Zijn vader vertelde dat zijn moeder veel boeken las.

De beide brillen liggen naast elkaar in het kleine rek tegenover zijn bureau op zijn schrijfkamer. Vier glazen die onthouden hebben wat de ogen erachter gezien hebben. Vier glazen die niet kunnen spreken maar toch een wereld kunnen oproepen.

Frans August Brocatus. Uit de prozabundel 'Gevonden voorwerpen', Uitgeverij Ambilicious, 2020. ISBN: 978-94-92551-87-0 NUR 303



Frans August Brocatus uit Chaam is dichter en prozaïst. Bovenstaande tekst 'Bril' staat in zijn verhalenbundel 'Gevonden voorwerpen', die in 2020 verscheen en rijkelijk van illustraties is voorzien door Laura Zandbergen. Het virus maakte dat de presentatie van het boek op slechts beperkte wijze doorgang kon vinden, wat een groot contrast vormt met zijn eerdere boekvoorstellingen, die veel publiek trokken.
De soms dwingend nauwgezette wijze waarop Brocatus een alledaags object als een bril beschrijft mag een uiting van onvrijheid genoemd worden, en het streven naar objectiviteit (het meest opvallend in de eerste alinea, die uit een encyclopedie of woordenboek gelicht lijkt te zijn) een poging om vat te krijgen op de werkelijkheid. Daarmee past 'Bril' uitstekend in deze krantenbijlage.

Let op de slotregel waarmee de auteur geraffineerd beide elementen van de pandemie onder woorden brengt: onvermogen versus vrijheid!




ALLE DEELNEMERS:
Hanneke Adelaar, Frans August Brocatus, Hans Crul, Eelco Deuling, Liesanne van Dongen, Sofia Gaal, Anouk Gunter, Kees Habraken, Albert Hagenaars, Walter Hagenaars, Paul Hermans, Kim ter Horst, Noëlle Ingeveldt, Suzana Jovanovic, Ans Kavelaars, Carola Kayen-Mouthaan, René Kools, Gertrude van der Linden, Niels Lous, Eva Luijkx, Marja Magielse, Anneke van de Merwe, Diana Nooten, Ontwerpstudio Papier Souvenir, Isabel Schraven, Frank Simons, Corina van Steenhoven, Peter Tak, Mirjam Verdonk, Karin Vos van de Looij en Charlotte de Waal.



LINKS

BN DE STEM - Katern 'Corona door de ogen van West-Brabantse kunstenaars

HANNEKE ADELAAR

SOFIA GAAL

WALTER HAGENAARS

KIM TER HORST

FRANS BROCATUS