|
In december 2010 publiceerde Albert
Hagenaars in De Verborgen Hoek een recensie van de catalogus ‘Daar hang je
dan’ van de schilder/tekenaar Joop Mijsbergen, die deels in Nederland, deels
in Spanje woont en werkt.
Van deze kritiek, de tiende in de reeks van DVH, is onder de titel ‘El rincón
oculto’ onderstaande Spaanse vertaling gemaakt door June Matthijs-Lopez:
EL RINCÓN
OCULTO
10 laRgAS CHARLAs
MARTES 28 DE dIcIembRe DE 2010
JOOP
MIJSBERGEN: UN MODESTO BUSCADOR DEL GRIAL?
Por Albert Hagenaars. Traducido por June Matthijs-Lopez.
Esta
monografía titulada “Allá te encuentras” publicada con motivo del 75°
cumpleaños del pintor y dibujante Joop Mijsbergen (Bergen op Zoom), brinda una
imagen representativa de su obra, especialmente de los últimos años. Además
de eso, el libro trata de sus motivos.
Mijsbergen siempre ha sido bastante productivo, no sólo como pintor sino que ta
mbién como expositor, docente y organizador. Estudió, entre 1953 y 1960, en la
Academia Real de bellas Artes de Amberes, Bélgica y vivió un largo período en
Flandes.
Las exposiciones organizadas por él desde 1964 en Galería Etcétera en Bergen
op Zoom, con su escalera estrecha y empinada y los crugientes suelos medievales,
fueron las primeras que visité. Entonces yo debía tener unos 14 o 15 años.
Recuerdo sobre todo las exposiciones de Fons Gieles, Jan Wessendorp, Jan
Asselbergs, Henk Helmantel, Mari Andriessen (con motivo de su 75° cumpleaños)
Jan Sluyters y Kees Verwey.
Además de eso expuso muchas veces sus obras fuera de Holanda. En Bélgica,
Francia, Suiza, Estados Unidos, Canadá y España. El último país mencionado
se tronó muy importante para él, ya que desde hace muchos años vive
parcialmente allá, en las estribaciones de Los Pirineos.
A raíz de estas actividades y sus clases en, por ejemplo, la fundación de
formación profesional en Amberes, el bachillerato clásico
“Het Juvenaat”, el centro creativo “De Kraal” y la Academia
Rietpen en Bergen op Zoom, ¡su fama
ha adquirido también una base social!
También por ello, era para el Ayuntamiento un buen momento para honrar a
Mijsbergen con una exposición en la Sinagoga. El espacio allí era un poco
limitado, pero como su taller está muy cerca de la Sinagoga pudo extenderse la
exposición hasta su galería.
El
título de la monografía, que se publicó simultáneamente a su exposición,
debe su nombre a una publicación del violinista Theo Olof que al igual que
Mijsbergen sintió la necesidad de plasmar en palabras a lo que él aspiró toda
su vida en otra disciplina. Por ello el libro se divide en dos partes.
Por un lado una narración sobre la
profesión de artista en general, la suya en particular, y por otro lado un
resumen de los trabajos que también ofrece
dos perspectivas: Las imágenes a color de las obras en cuestión,
siempre en la página izquierda, y un corto texto a la derecha.
Mijsbergen mismo escribió el texto principal y lo hizo de una manera
voluntariosa. Lo cual tiene tanto ventajas como desventajas. Positivo es que la
historia, en cuanto a estilo, se adapta bien al concepto de la profesión.
Negativo es en primer lugar naturalmente, que se desvanece lo que contra toda lógica
se pretende plantear como un punto de vista objetivo. En “Allá te encuentras”
tienen ambos un papel notable.
Dividido en 24 temas, cada uno bajo un título propio, Mijsbergen muestra las
cuestiones más importantes. Su obra
tiene una clara estructura. Trata sobre la manera de como él mismo ve el arte y
termina con la pregunta: ¿En busca del Santo Grial?
Los signos de interrogación y admiración marcan tanto su necesidad de un diálogo
como de espacio para colocar el estandarte de su credo. Una muestra de los
diferentes subtítulos nos permite ver lo que a continuación se aborda:
- "Arte, por definición una cosa elitista"
- “Artista contra Profesional”
- ¿Son los artistas más famosos también los mejores artistas?
- “El mal entendido sobre Van Gogh”
- “ Enamorado del material“
- “Entre orgullo y duda” e
- “Individualismo creciente”
Ya solo en base a esto se puede concluir que el escritor hace una valiosa
contribución, de una manera personal, a las intenciones del pintor.
Mijsbergen escribe ciertamente de una manera subjetiva, a veces linguística;
por suerte, y me doy prisa en añadirlo, porque esto evita la producción de una
argumentación seca.
Tambien ha tomado en cuenta el elaborar un ensayo que, como en sus siempre
figurativas obras, es accesible por un amplio público.
Muchos artículos y libros sobre arte carecen de este amplio objetivo – después
de todo, arte es por definición una forma de comunicación; por el exceso de
jerga, demasiada sumisión entre otros a lo sagrado, mágico o el aspecto
cerebral que el arte también puede caracterizar, o de manera prosaica, por los
intereses de origen económico.También los críticos, a veces con mucho gusto,
se dejan utilizan en el cada vez más ingenioso proceso de mercadeo; y estas son
las cosas que Mijsbergen, con razón, señala.
De
regreso al inicio. Sin duda, Arte para Mijsbergen, tiene que ver con ciencia,
capacidad y experiencia. Por eso se resiste a las tendencias, como los que
resultaron de los principios del Bauhaus y el Estilo, para “eliminar todas las emociones de fondo y los elementos narrativos, románticos
y agradables". Este fórmula es para él
importante en su obra artística. Menciono una frase a la que se le puede
llamar esencial. "Todavía soy uno de
esos pintores que puede disfrutar inmensamente al ver una buena y artesanalmente
bien estructurada pintura, también las anónimas. ¡No por la imagen pero por
la manera!" En este reflejo romántico se coloca Mijsbergen,
posiblemente de una manera involuntaria, como uno de los últimos Mohicanos. Lo
que él quiere decir es que para los jugadores más importantes del mercado económico,
y claro que los pintores forman parte de esto, es tan esencial jugar o manupilar
con los conceptos presentes a nivel publicitario. Un producto artístico en dónde
la etiqueta "isme" se puede colocar, tiene en los últimos siglos, en
la civilización occidental al menos, más valor de mercado que un producto que,
aunque sea bien hecho, no posea esa etiqueta que le otrogue más plusvalía. También
las malas obras de Picasso, o más cerca de casa, los primeros dibujos de estilo
cortado del período Brabantino de van Gogh
(a los cuales Mijsbergen se refiere algunas veces) tienen más valor económico
que una buena pintura que por sus rasgos no es fácil de clasificar. Y estocomo
profesional, como aficionado del arte, le molesta a Mijsbergen. Él interpreta
con eso el malestar y en prolongación de eso el desinterés de gran parte del público
respecto al arte moderno que busca nuevas vías. Sin embargo, él es demasiado
artista como para caer en la trampa en la que cientos de pintores, contagiados,
sólo optan por el gran reconocimiento, los colores armónicos, en resumen el
gran placer. Él dice que la forma y el estilo no tienen que tener menos valor
que el contenido, pero indica al mismo tiempo que se debe tratar de aspectos
intrínsecos, no para mantener las apariencias ya que, como se ha dicho, se debe
tratar sobre el "como" y no sobre "qué".
Lo
qué Mijsbergen también cita es el papel que juega, el cual él llama “el heróico
– trágico”, señalando la drámatica de la vida de por ejemplo Rembrandt y
van Gogh.
En realidad grandes dramas son medios que vinculan el trabajo (y eventualmente
el creador) y espectador, que
influyen en la imaginación del público.
En este aspecto se pueden comparar con los aspectos ínterinsecos que conlleva
el trabajo. Aunque van Gogh se hubiese herido a si mismo con
un cuchillo o una tijera en una decena de partes de su propio cuerpo, sin
la enorme producción
y su excepcional estilo en el corto período en que él estaba activo como
artista, nadie se habría fijado en él.
En otras palabras, en un cuadro, en un poema o en una pieza musical tiene que
haber un fondo de calidad para formar las condiciones decisivas, antes de que un
sobresaliente detalle biográfico pueda dar frutos a largo plazo; aunque la
actualidad devore esto cada vez más.
Incluso la tontería más grande, invade continuamente la importancia de la
reflexión y comparación; pero para una discusión interesante esto no es tan
malo.
El libro muestra 45 ilustraciones a color de los cuadros, acuarelas y en algunos
casos una combinación de las técnicas. Lo desagradable es que las notas no han
sido colocadas uniformamente, se desplazan innecesariamente de una manera,
constante.
A veces coinciden con las líneas derechas de la imagen, en otras, continuan
casi hasta la costura del libro.
El orden es cronológico. Mijsbergen comienza la serie en 1966 con el cuadro
"India" que hizo durante una acción de ayuda bajo la dirección del
famoso presentador de televisión Willem Duys. El texto a la derecha dice
"Alimentos para India" una fuente de inspiración.
En primera instancia partí de la situación, el hambre actual y algunos
cautivos por motivos religiosos de grandes grupos de habitantes: La casi
transparente figura, los símbolos de las regiones orientales, la vaca santa y
cosas semejantes y después la cesta cristiana con pan y pescado. Esa historia,
¿comprende? Mi problema era, ¿Cómo hago una composición fascinante de eso? Y
éste es el resultado.
El objetivo de las notas es naturalmente ser un complemento, un texto de
apoyo que ofrece algo fundamental sobre algo existente. Ahi es donde Mijsbergen
se equivoca. Mencionar los motivos y las circunstancias es correcto, un
recordatorio puede ofrecer un complemento importante. Pero las últimas tres
oraciones son totalmente innecesarias. Frases similares se repite en varios
textos. Algunos ejemplos: En el cuadro "Slikken" de 1980 se lee lo
siguiente "Cuando el agua se ha
retirado. El horizonte en completo silencio. Los zurcos y canales hablan en el
plano principal. Un interesante juego de lineas en tonos gris". Mijsbergen
explica al observador lo que se ve, ¡pero eso la gente ya lo ve! Y ojalá,
mucho más que eso.
En la acuarela "Es rojo y baila" de 1989, señala:
"El carnaval puede ser una
fiesta inspiradora, ciertamente por sus colores y movimientos. Lo vives
nuevamente. Y si logras hacer la presentación de una manera interesante y de
buena calidad artística para los ojos de los espectadores, es además un placer
verlo". Textos como estos son totalmente innecesarios. Esto
no quita que otros textos brinden información de buena calidad o sean
interesantes. En el cuadro "Puerto Viejo"de 1970 por ejemplo, se dice
en la última oración: "Una parte de
la transparencia de la capa de pintura es un anuncio de los llamados oleorellen
que un tiempo después haría" Información de interés para el lector.
Así como el poético texto de "Mariposa" de 1988: "Manchas de pintura conjuntamente templadas, se abren. La eterna
mujer revolotea en ellas" Esto va más allá que la pura descripción.
Sin embargo, porque tambien hay errores gramaticales, el redactor tendría que
haber intervenido y corregirlos, para proteger al pintor. Porque el pintor lo
merece.
[.......]
Joop Mijsbergen, por Louis Matthijs.
Ahora los cuadros. Solamente unos cuantos ya se podían apreciar en la monografía
"Joop Mijsbergen. Schilder" de 1999, como "Dragón de
carnaval" (1994) y "Los tres reyes magos" (1996). Por lo cual
estos pertenecerán a las obras favoritas de Mijsbergen. Debido a la gran
cantidad de nuevas imágenes, la mayoría después de 1999, esta reciente
publicación encaja perfectamente con la anterior. El que posee ambas, tiene una
imagen representativa de la producción de Mijsbergen.
Enseguida llama la atención que Mijsbergen, independientemente de lo que el
pinte y asimismo, de la técnica que
utilice, es un colorista de pura sangre. A veces utiliza colores tonalistas como
por ejemplo en sus cuadros sobre el mar e industria, a veces complementarios así
como en "Cabaret Turco" (2006) donde el celeste y el azul tienen una
interesante lucha de poder contra el naranja, el rosa y el rojo y que encuentran
su descarga en un rincón, aparente vacío, de pinceladas purpura y violeta. Los
colores pueden resonar y soplar, pueden ronronear, susurrar y murmurar.
En el trabajo con el pincel hay más compatibilidad. Mijsbergen no se entretiene
en pequeños detalles, hay siempre movimiento, gracia y oscilaciones. Si muestra
un detalle con exactitud, es para acentuar la evocación en su totalidad. Su
trabajo es en gran medida evocativo, realizado en un conmovedor juego de
detalles, casi siempre en un incomparable remolino. Pese a que el pintor hace de
la figuración su estandarte, la mayoría de sus pinturas y cuadros son
abstractos. Solamente cuando el espectador observa detenidamente, puede
comprender el significado de la composición. Esto se manifiesta sobre todo en
el majestuoso paisaje montañoso Español. La composición de pequeñas y
grandes manchas de pintura crean un cielo, una pared de montañas con un grupo
de árboles, arbustos o una colección de techos en alguna parte del amplio
espacio ya casi perdido.
Además de temas como paisajes (montañosos) y zonas industriales (sobre todo en
o cerca del agua) se orienta a grupos de personas; para lo cual, agradecido,
hace uso de fiestas como el desbordantemente celebrado Carnaval de su ciudad
natal y escenas bíblicas.
No obstante puedes encontrar objetos cotidianos que por la forma en que él los
trabaja se vuelven animados. O animales: un gato, que por la visión de
Mijsbergen se hace más gato, un perro que se escapa de sus manos como un caos
de manchas de pintura.
En pocos casos, una pintura completamente abstracta, puede interpretarse a través
del título. Por ejemplo “Manchas en Marte” de 2007 sin título y en cuanto
significado, continua siendo una composición libre de colores.
Con el mismo derecho y quizás más reconocimiento, podrías adjudicarle a
algunas pinturas otros títulos, lo cual no le resta valor; ya que este lo
conserva por el color y la manera en la cual Mijsbergen lo trabaja.
La calidad varia, lo cual es normal, pero en ninguna parte muestra el libro
resultados que desepcionen. Cada presentación es por lo menos fascinante, y en
algunos casos, como en "Invierno"de 2007 confrome a las anotaciones,
que por casualidad han sido hechas con restos de pintura diluída, se supera a
si mismo. Los únicos elemento reconocibles: algunos árboles, un par de techos
y postes de la electricidad, forman una línea horizontal en el centro del panel
que obtiene extra profundidad gracias a los barriles rojos, cubiertos
pacialmente de nieve en el primer plano. Una pintura magistral, cuyo efecto en
la exposición en La Sinagoga, era mucho mayor que en el libro.
Joop
Mijsbergen es un pintor profesional que
trabaja de una forma tradicional y se adjudica mucha libertad dentro dentro de
este ámbito, pero que no se deja influenciar por las tendencias en el mundo de
la pintura que cambian constantemente; pero es lo suficientemente inteligente
como para retomar aspectos de las mismas, si él ve en ellos alguna ventaja. En
todo caso él se mantiene fiel a su querida profesión, él es y será siempre
dibujante y pintor.
En el último texto dice: "En el
fondo, ¿Estoy tambien en busca del Santo Grial? en busca de la obra perfecta o
debo decir junto a Godfried Bomans que soy un buscador desapercibido, un
peregrino camino a lo absoluto o un deambulante en el espacio atemporal. Despues
de casi 50 años, todavía disfruto de mi trabajo y lo hago concientemente.
Algunos trabajos han nacido por casualidad. Llámelo, un momento de inspiración.
En una situación como esa, te encuentras en un estado de felicidad en el que
intuyes y sabes: esto va a fucionar. Cada pincelada es certera, ves el trabajo
desarrollarse por si mismo. Como en trance, olvidas el mundo a tu alrededor y
solamente estas conciente de un tipo de unificación con el cuadro. Eso lo
quieres vivir nuevamente, por eso aceptas los fracasos más fácilmente. Estos
son inherentes a tus limitaciones humanas.
¿Que
ha quedado de mi idealismo? Gracias a lo sabio que me he vuelto a raiz de la
experiencia, puedo admitir que padezco de una especie de pesimismo cultural. Ya
no alimento muchas esperanzas de que cualquier arte pueda mejorar este mundo. Me
entristece constatar diariamente, que el mar de conocimientos, los tesoros
generales de la belleza y la infinita acumulación de sabiduría desde la
existencia del ser pensante, por fuerzas demoníacas, constantemente puedan
encontrarse en un oscurantismo contrario.
Soy felíz si yo, con mi modesto talento, puedo ayudar a mi mundo de algún modo,
aquí y ahora y si puedo ofrecer algún tipo de contra peso en la falta de
equilibrio de la vida diaria suya y mía. Mientras yo sea tanto física como
mentalmente capaz, me mantendré pintando."
Sin llegar a conflictos de principios, ¡no hay en verdad ninguna otra conclusión!
El Santo grial brilla desde hace mucho tiempo en si mismo y sus mejores trabajos
pueden revelarlo.
‘Daar hang je
dan – Joop Mijsbergen 75° años’. Monografía. 2010. € 27,50. Se puede
pedir donde el pintor.
Joop Mijsbergen, Pintor’. Monografía. 1999. € 15,00.
Se puede pedir donde el pintor.
Joop Mijsbergen – Cultura Etcetera & Bergen op Zoom’. 1997.
www.joopmijsbergen.nl
Op atelierbezoek bij Joop Mijsbergen. Foto: Elly
Krinkels.
JOOP
MIJSBERGEN – EEN BESCHEIDEN GRAALZOEKER?
Deze
monografie, ‘Daar hang je dan’ getiteld, verschenen ter gelegenheid van de
75e verjaardag van schilder en tekenaar Joop Mijsbergen (ºBergen op
Zoom), geeft een representatief beeld van diens werk van vooral de laatste
jaren. Daarnaast gaat het boek in op zijn beweegredenen.
Mijsbergen is altijd behoorlijk productief geweest, niet alleen als schilder
maar tevens als galerist, docent en organisator. Hij studeerde, tussen 1953 en
1960, aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten en het Nationaal Hoger
Instituut voor Schone Kunsten, beide in Antwerpen, en woonde ook geruime tijd in
Vlaanderen.
De door hem vanaf 1964 georganiseerde exposities in Galerie Etcetera in Bergen
op Zoom met haar smalle steile trap en middeleeuws krakende vloeren waren de
eerste die ik bezocht. Ik moet toen veertien, vijftien geweest zijn. Ik herinner
me met name de tentoonstellingen van Fons Gieles, Jan Wessendorp, Jan Asselbergs,
Henk Helmantel, Mari Andriessen (n.a.v. diens 75e verjaardag), Jan
Sluijters en Kees Verwey.
Daarnaast toonde hij vaak z’n eigen werk, buiten Nederland en België ook in
Frankrijk, Zwitserland en Spanje. Laatstgenoemd land is belangrijk geworden
omdat hij er al jarenlang deels woont, in de uitlopers van de Pyreneeën.
Door deze bezigheden en zijn lessen aan o.a. aan de Stichting voor Vakopleiding
in Antwerpen, Gymnasium Het Juvenaat, Creatief Centrum De Kraal en de
Rietpenacademie in Bergen op Zoom heeft zijn bekendheid ook een maatschappelijke
basis kunnen vinden.
Ook daarom was het een goed moment voor de gemeente Bergen op Zoom om Mijsbergen
te eren met een expositie in de synagoge. Omdat de ruimte daar eerder beperkt
bleef, kon de tentoonstelling gelukkig aangevuld worden in zijn, om de hoek van
dit voormalige gebedshuis liggende, atelier.
De titel van de monografie die gelijktijdig verscheen, is ontleend aan een
publicatie van violist Theo Olof, die net als Mijsbergen de behoefte voelde zich
in woord rekenschap te geven van wat hij in een andere discipline een leven lang
aspireerde.
Het boek kent daarom twee delen: enerzijds een relaas over het kunstenaarschap
in het algemeen en het zijne in het bijzonder en anderzijds een overzicht van de
resultaten, dat ook weer twee perspectieven biedt: de afbeeldingen in kleur van
het betreffende werk, steeds op een linker bladzijde, en korte teksten, een bij
elke schildering, rechts daarvan.
Mijsbergen schreef zelf de hoofdtekst en deed dat op eigenzinnige wijze. Dat
heeft zowel voor- als nadelen. Positief is dat het verhaal qua stijl goed past
bij de opvattingen over het métier, een blik in de keuken verschaft, vragen
oproept die een buitenstaander niet altijd zal stellen, en negatief is op de
eerste plaats natuurlijk het vervagen van wat tegen beter weten in een objectief
standpunt genoemd wil worden. In ‘Daar hang je dan’ spelen beide een
opvallende rol.
Verspreid over 24 onderwerpen, elk onder een eigen kop, laat Mijsbergen de
belangrijkste kwesties de revue passeren. Zijn stuk kent een duidelijke opbouw.
Het gaat na een introductie in op de wijze waarop hijzelf de rol van de kunst en
de kunstenaar ziet en eindigt met de vraag: ‘Op zoek naar de heilige graal?’
De vraagtekens en uitroeptekens markeren zowel zijn behoefte aan een dialoog als
aan ruimte het vaandel van zijn credo te plaatsen. Een greep uit de overige
tussenkopjes geeft aan wat tussendoor zoal aan bod komt: ‘Kunst per definitie
een elitaire zaak’, ‘Kunstenaar versus vakman’, ‘Zijn nu de beroemdste
kunstenaars ook de beste kunstenaars?’, ‘De misvatting over Van Gogh’,
‘Verliefd op het materiaal’, ‘Tussen trots en twijfel’ en ‘Toenemend
individualisme’. Alleen al op basis hiervan mag geconcludeerd worden dat de
schrijver een zinnige bijdrage levert aan de bedoelingen van de schilder, hoe
gekleurd dat ook gebeurt. En subjectief, soms spraakmakend, schrijft Mijsbergen
zeker, en gelukkig maar, haast ik me daaraan toe te voegen want het levert in
elk geval geen dor betoog op. Hij heeft er ook oog voor gehad met een essay te
komen dat, net als zijn immer figuratieve werken, voor een breed publiek
toegankelijk is. Nogal wat artikelen of boeken over kunst missen dat bredere
doel –kunst is immers per definitie een vorm van communicatie- door een teveel
aan jargon, een té grote dienstbaarheid aan het sacrale, magische, of cerebrale
aspect dat kunst eveneens kan kenmerken of, prozaïscher, door belangen van
economische aard. Ook critici laten zich immers, soms maar al te graag,
inschakelen in het steeds ingenieuzer gespeelde proces van marketing. En dit
zijn nu juist zaken waar Mijsbergen, terecht, de vinger op legt.
Terug naar het begin. Kunst heeft voor Mijsbergen in elk geval met kunde,
vakmanschap en ervaring te maken. Hij verzet zich daarom tegen tendensen, zoals
die uit de beginselen van bijvoorbeeld Bauhaus en De Stijl voortvloeiden, om “alle
inhoudelijke emotie en de verhalende, romantiserende, behagende elementen uit te
schakelen.” Deze opstelling is meteen al een artistieke plaatsbepaling
want hij zegt feitelijk dat deze elementen in zíjn werk wel belangrijk zijn. Ik
citeer een uitspraak die essentieel mag heten: “Ik
ben nog zo’n schilder die mateloos kan genieten bij het zien van goed
geschilderde en ambachtelijk goed doortimmerde schilderijen, ook de naamloze.
Niet omwille van het ‘plaatje’, maar omwille van het HOE!” In deze
romantische reflex zet Mijsbergen zich hier, onbedoeld waarschijnlijk, weg als
een van de laatste Mohikanen. Want ik zou ze niet graag de kost geven, al die
kunstenaars voor wie verhalende, romantiserende en behagende elementen van
wezenlijk belang zijn. Wat hij wel bedoelt is dat het voor machtige spelers op
de economische markt, en daar horen kunstenaars evengoed bij natuurlijk, net zo
wezenlijk is om publicitair met onderhavige begrippen te spelen, te manipuleren.
Een artistiek product waarop het label van een
–isme kan worden geplakt heeft nu eenmaal de laatste eeuwen, in de
westerse cultuur althans, meer marktwaarde dan een product, hoe goed vervaardigd
ook, dat het zonder deze meerwaarde moet stellen. Ook ronduit slechte doeken van
Picasso, of, dichter bij huis, de vroege houterige tekeningen uit de Brabantse
periode van Van Gogh (naar wie Mijsbergen enkele keren verwijst) zullen
onvergelijkbaar meer economische waarde vergaren dan het beste schilderij dat
uiterlijk niet zo gemakkelijk te classificeren is. En dat zit Mijsbergen dwars,
als vakman, als kunstliefhebber. Hij vertolkt daarmee het onbehagen en in het
verlengde daarvan de desinteresse bij grote delen van het publiek ten aanzien
van moderne of naar nieuwe wegen zoekende kunst. Hij is echter teveel kunstenaar
om in de valkuil te glijden van de ontelbare schilders die van de weeromstuit
alleen opteren voor de grote herkenbaarheid, de harmoniërende kleuren, kortom
het grote behagen. Hij geeft namelijk aan dat de vorm en de stijl weliswaar niet
mogen onderdoen voor de inhoud, maar wijst er tegelijk op dat het om intrinsieke
aspecten moet gaan, niet om het prevaleren van uiterlijkheden, dat het zoals
gezegd om het ‘hoe’ en niet om het ‘wat’ moet gaan.
Wat Mijsbergen eveneens aanhaalt is de rol die, wat hij noemt, ‘het heroïsch-tragische’
speelt, wijzend op de dramatiek in het leven van o.m. Rembrandt en Van Gogh. In
feite zijn grote drama’s bindingsmiddelen tussen werk (eventueel maker) en
beschouwer, aanjagers van de verbeelding voor het publiek. In dat opzicht kunnen
ze wel degelijk vergeleken worden met die intrinsieke aspecten die het werk
dragen. Bovendien, al had Van Gogh een mes of schaar in tientallen eigen
lichaamsdelen gezet, zonder de fenomenale productie en verbijzondering in
vormkracht in de korte periode dat hij als kunstenaar actief was, zou alleen een
haan in Arles daar naar gekraaid hebben. Met andere woorden, er moet al een
kwalitatieve voedingsbodem in een schilderij, een gedicht, een muziekstuk
aanwezig zijn, de bepalende voorwaarde ervan vormen, voordat een biografisch
saillant detail op langere termijn z’n werking kan krijgen, al vreet de
actualiteit dat steeds meer aan. Zelfs de grootste flauwekul overwoekert
regelmatig het belang van reflectie en vergelijking, maar voor een spannende
discussie is dat niet verkeerd.
Het boek toont 45 afbeeldingen in kleur van schilderijen, aquarellen, gouaches
en, in een enkel geval, een combinatie van technieken. Vervelend is dat de
annotaties daaronder niet uniform gezet zijn, ze verspringen, volkomen onnodig,
constant. Soms komen ze overeen met de rechterlijn van de afbeelding, dan weer
lopen ze door tot bijna aan de naad.
De volgorde is chronologisch. Mijsbergen vangt de reeks aan in 1966 met een
‘India’ getiteld doek dat hij vervaardigde tijdens een hulpactie onder
leiding van de destijds bekende televisiepresentator Willem Duys. De tekst ter
rechterzijde luidt: “Eten voor India”,
de inspiratiebron. In eerste instantie ging ik uit van de situatie, de actuele
honger daar en de door Godsdienst bepaalde gijzeling van grote
bevolkingsgroepen. De bijna doorschijnende figuur, de Oosterse
godsdienstsymbolen, de heilige koe en dergelijke en dan die christelijke mand
met brood en vis. Dat verhaal snapt U wel!? Mijn probleem was hoe maak ik er een
boeiende compositie van. Dit is het geworden.”
Het principe van een annotatie is natuurlijk om een toevoeging te zijn, van een
ondersteunende tekst iets essentieels te geven bij iets bestaands. Daar gaat
Mijsbergen de mist mee in. De aanleiding en omstandigheden vermelden is prima,
een herinnering kan eveneens een zinnige aanvulling opleveren. Maar de drie
laatste zinnen zijn volkomen overbodig. Dergelijke prietpraat komt in tal van
andere teksten terug. Enkele voorbeelden:. Bij het schilderij ‘Slikken’ uit
1980 is het volgende te lezen: “Wanneer
het water zich heeft teruggetrokken. De horizon in stilte gehuld. De sleuven en
groeven op de voorgrond spreken. Een boeiend spel van lijnen in ’t grauw.”
Tja, dat is slechts een praatje bij een plaatje. Mijsbergen legt de kijker uit
wat er te zien is maar die ziet dat toch allemaal al? En hopelijk veel meer nog!
Bij de gouache ‘Het is rood en het danst’ uit 1989, merkt hij op: “Carnaval
kan een inspirerend feest zijn, zeker om zijn kleurenweelde en beweeglijkheid.
Je beleeft het als het ware opnieuw. En als het lukt om de voorstelling voor het
oog van de beschouwer ook ‘schilderkunstig boeiend’ te maken blijft het een
genot om er naar te kijken.” Teksten als deze zijn helemaal overbodig.
Dit neemt niet weg dat andere wel degelijk relevante informatie opleveren of
anderszins boeiend zijn. Bij ‘Oude haven’ uit 1970 bijvoorbeeld staat de
slotregel: “De gedeeltelijke
transparantie van de verflaag is een voorbode van de z.g. oleorellen die ik
enige tijd later zou maken.” Daar heb je als lezer tenminste wat aan. Ook
het dichterlijk aandoende stukje bij ‘Butterfly’ uit 1988 kan prima op zich
staan: “Verfvlekken samen gespannen,
breken open / Het eeuwig vrouwelijke wentelt zich daarin.” Dat gaat verder
dan louter beschrijving. Toch had een redacteur, ook al omdat er taalfouten
staan, hier moeten ingrijpen, de schilder moeten beschermen want die verdient
dat.
Te betreuren is dat de opmaak ook bij de teksten in gebreke bleef. Soms zijn de
titels in hoofdletters weergegeven, dan weer in kleine letters, de ene keer
geven ze het jaar van ontstaan, de andere keer weer niet maar erger is de
willekeurige plaats van de tekstblokken. Het is logisch dat de titels niet
altijd op dezelfde hoogte konden komen te staan als de bovenkant van de
afbeeldingen, die daarvoor te veel in afmeting verschillen, maar ook ten
opzichte van elkaar zijn er verspringingen.
De schilderijen nu. Slechts enkele waren al te zien in de monografie ‘Joop
Mijsbergen. Schilder’ uit 1999, zoals ‘Carnavalsdragonder’ (1994) en
‘Driekoningen’ (1996). Die zullen daarom wel tot de favoriete werken van
Mijsbergen horen. Door het grote aantal nieuwe afbeeldingen, verreweg de meeste
van na 1999, sluit deze recente uitgave uitstekend aan op de eerdere. Wie beide
bezit heeft een representatief beeld van Mijsbergens productie.
Meteen valt op dat Mijsbergen, ongeacht wat hij afbeeldt en eveneens los van
welke techniek hij hanteert, een colorist pur sang is. Soms is zijn kleurgebruik
tonalistisch, bijvoorbeeld bij zijn zee- en industrieschilderingen, soms
complementair zoals in ‘Turks Cabaret’ ( 2006) waar lichtblauw en
donkerblauw een spannende machtsstrijd aangaan met oranje, roze en rood, die pas
z’n ontlading vindt in een schijnbaar lege hoek van purperkleurige en paarse
vegen. De kleuren kunnen schetteren en blazen, en ze kunnen spinnen, fluisteren
en prevelen.
Meer overeenstemming is er in de penseelvoering. Nergens verliest Mijsbergen
zich in gepriegel, steeds is er beweging, zwier en zwaai. Als hij al precieus
een detail aangeeft, gebeurt dat om de evocatie van het geheel te benadrukken.
En evocatief is zijn werk in hoge mate, uitgevoerd in een tintelend aandoend
toetsenspel, vaker in een weergaloze werveling. Hoewel de schilder figuratie
altijd hoog in het vaandel houdt, zijn grote delen van zijn doeken en panelen
abstract. Pas door het aanvullende kijken van de bezoeker of bezitter krijgt de
volledige voorstelling z’n beslag. Dit speelt met name bij de majestueuze
Spaanse berglandschappen. De schikking van grote en kleine verfblokken creëert
een lucht, een bergwand met, ergens in de weidse ruimte, al bijna verloren, een
bossage of, een evenzeer organisch weergegeven verzameling daken.
Naast onderwerpen als (berg)landschappen en industriële zones (vooral op of aan
het water) richt hij zich op groepen mensen, waarvoor hij dankbaar gebruik maakt
van feesten als de in zijn geboortestad uitbundig gevierde Vastenavond en
Bijbelse scènes. Toch kun je ook alledaagse voorwerpen tegenkomen die door zijn
behandeling bezield raken, of dieren: een kat die door Mijsbergens blik nog meer
kat wordt, een hond die door zijn hand ontsnapt aan een chaos van kleurvegen.
In een heel enkel geval krijgt een volstrekt abstracte schildering, voor degene
die dat belangrijk vindt, een duiding door de titel. ‘Vlekken op Mars’ uit
2007 bijvoorbeeld zou zonder de naam een qua betekenis vrijblijvende
kleurencompositie blijven. Met evenveel recht, met meer herkenning misschien dan
nog, zou je er een hoop andere
titels aan kunnen geven, wat aan de waarde natuurlijk niets afdoet, die het toch
moet hebben van de kleur en de manier waarop Mijsbergen die uitspeelt.
De kwaliteit loopt uiteen, dat kan ook niet anders, maar nergens laat het boek
een tegenvallend resultaat zien. Elke voorstelling is op z’n minst boeiend en
in een enkel geval, zoals in ‘Winter 2007’, blijkens de aantekeningen bij
toeval samengesteld met verdunde verfresten, overtreft Mijsbergen op de eerste
plaats zichzelf. De enige herkenbare elementen, wat bomen, enkele daken en
elektriciteitspalen, vormen een horizontale lijn onder het midden van het
paneel, dat extra diepte krijgt door rode fabrieksvaten, deels ondergesneeuwd op
de voorgrond. Een magistrale schildering, waarvan de werking in de synagoge nog
veel groter was dan nu in het boek.
Joop
Mijsbergen is een vakkundig opgeleide en traditioneel opererende kunstenaar die
zichzelf binnen dit bestek veel vrijheid toestaat, die zich terecht niet gek
heeft laten maken door de vele, steeds sneller wisselende trends in schilderland
maar intelligent genoeg is daar iets aan te ontlenen als hij er een voordeel van
ziet. Maar in alle situaties blijft hij trouw aan zijn dierbare métier, hij is
en blijft tekenaar en schilder.
In de laatste tekst zegt hij: “Ben ik
toch ook op zoek naar de Graal? Naar het ultieme meesterwerk of moet ik met
Godfried Bomans zeggen dat ik een wroeter ben in het ongeziene, een pelgrim op
weg naar ’t volstrekte of een dwalende in het tijdloze. Na ruim 50 jaar heb ik
er nog steeds plezier in en ben er bewust mee bezig. Sommige werken zijn bij
toeval tot stand gekomen. Noem het een vlaag van inspiratie. Op zo’n moment
ben je in een zodanige staat van genade dat je voelt en weet: ik ga scoren. Elke
veeg is raak, je ziet het werk zichzelf ontwikkelen. Als in trance vergeet je de
wereld rondom je en ben je je nog slechts bewust van een soort eenwording met
het schilderij. Dat wil je steeds weer opnieuw beleven, daarvoor accepteer je
dan de mislukkingen ook makkelijker. Deze zijn inherent aan je menselijke
beperktheid. // Wat is er van mijn idealisme overgebleven? In zoverre ik door
ervaring wijs ben geworden, moet ik toegeven aan enig cultuurpessimisme te
lijden. Ik koester geen overspannen verwachtingen meer dat welke kunst dan ook,
deze wereld echt zal verbeteren. Het verbijstert mij dagelijks, dat de oceanen
van kennis, de globale schatkamers van de schoonheid, de eindeloze opstapeling
van wijsheid sinds het bestaan van de denkende mens, steeds weer door demonische
krachten in hun duistere tegendeel kunnen verkeren. Ik ben blij als ik met mijn
bescheiden talenten enige bijdragen kan leveren in mijn leefwereld hier en nu en
enig tegenwicht kan bieden voor de onbalans in het dagelijkse leven van u en
mij. Zolang ik er fysiek en geestelijk toe in staat ben, zal ik blijven
schilderen.”
Zonder
tot principiële conflicten te komen, is er inderdaad geen andere conclusie! De
Graal glanst al heel lang in hemzelf en zijn beste werken vermogen dat te
onthullen.
|
index