KAREL WASCH OVER 'PELGRIMSGROND'


POËZIE-LEESTAFEL is een onderdeel van de aan literatuur en vooral poëzie gewijde website www.leestafel.info. Beide zijn niet-commerciële, informatieve sites.
Karel Wasch, zelf dichter, leverde een tekst in waarin hij aandacht vraagt voor 'Pelgrimsgrond' van Albert Hagenaars. De redactie publiceerde de bespreking op 21 november 2022




ALBERT HAGENAARS - 'Pelgrimsgrond'

In deze bundel stelt de dichter in zeven delen van zeven gedichten de wereld in het gelijk. Hij is een enthousiaste toeschouwer en weet natuur en cultuur te belichten zodat we de smaak ook te pakken krijgen. Hagenaars (1955) werd geboren in de grensstreek, Bergen op Zoom.
Hij verkent dan ook behendig de grenzen van zijn kunstenaarschap. De grenzen tussen schilderkunst, literatuur en natuur. En hij beschrijft bezoeken als een pelgrim aan bedevaartsplaatsen in Cambodja, China en Litouwen.



BRAAKLAND

T.S. Eliot

De rivier van zijn jeugd stroomde mee,
dóór de Seine, Castle Mill Stream, de Theems

en dóór studie, een mentaal zieke vrouw, ontrouw.

Haperend voor de schrijfmachine hoorde hij
de haven van thuis, de tingeltangels, het werpen
van de stenen, en rook de prairies weer, de verte.

Beklijvend in het verre Europa zwierf hij,
vaker dan wanneer het ontlenen niet lukte,

door bruine mist, over beroete kades,
langs modderbanken, wier, ratten en vuilnis
en voelde de onrust in longen en geest.

Ondanks overgang van leer wist hij altijd toch
een bekende tussen bekenden te moeten blijven,

nooit meer in de graslanden neder te liggen,

kinderen te hebben, hun schaamte te herkennen.



Het befaamde gedicht 'The Waste Land' van T.S.Eliot (1888-1965) uit 1922 is door de dichter na de eerste Wereldoorlog gemaakt en het is een afrekening met die oorlog, die zoveel onheil aanrichtte. Maar tegelijkertijd is het een pelgrimstocht naar niets meer of minder dan de Heilige Graal, wat dat dan ook moge zijn. Hagenaars schetst het radeloze van Eliot in zijn tocht naar zichzelf. Zijn vrouw was ziek, was hij ontrouw? Dat leidde hem langs beroete kades, modderbanken. Kortom langs het inferno, door krochten van zijn eigen onmacht. En de onrust waartoe Eliot zichzelf veroordeelde weerspiegelt zich in het feit dat hij nooit meer zou liggen dromen in een helder grasland. Prachtig verwoord deze zoektocht. Is het niet de queeste van iedere dichter?









VROUWENLICHT

Edvard Munch

Nauwelijks dageraad aan de gerafelde rand
van de wereld. De fabriek nog zonder rook
en de haard koud. Kloppende stilte.

Hij draait de lamp hoger, knijpt tubes leeg,
snuift met welbehagen de geur van terpentijn op
en geeuwt de maren uit zijn ongewassen lijf.

In al williger verf legt hij opnieuw
de vrouw vast die op het punt stond uit
een te vallen onder de druk van de nacht.

Met lange streken de meisjesangst zien
te vangen, voor ze haar blik weer afwendt
en hij, aan de oever, ontwaakt in spijt en gram.

Het doek stinkt naar wier, zij ontbindt haar
haar en strekt de armen, spert de mond,

wint ten koste van hem aan waarde.



Edvard Munch (1863-1944) was Noor en hij leefde in zijn atelier buiten Oslo een redelijk woest leven. Bijna zonder kachels trotseerde hij de kou en maakte enorme schilderijen waarvan De Schreeuw het meest bekend zou worden. Het lijkt een schreeuw te zijn van een vrouw, een radeloze. En Munch bracht haar tot leven op het doek. Tegen de stromingen in van zijn tijd met grove penseelstreken en afwijkende kleuren.
Hagenaars laat Munch zijn gang gaan daar in het hoge noorden. Hij steunt hem. Munch was omstreden in zijn tijd maar daarna werd hij beroemd. Er is geen museum in Europa of Scandinavië dat geen werk van hem bezit.
Het heeft de tijd overleeft. En zo ook de radeloze vrouw op De Schreeuw.




VIRUS

Der Tod in Venedig

Een novelle. Een film. Een gedicht.
Daartussen herkenning, kloppende passie
en de noodzaak die drievoudig te weerstaan.

Geen geeft toe wat steeds weer wringt.

De stad schilfert en vlekt van schoonheid.
Op het Lido, in de paviljoens en eetzalen,
kruisen blikken van oude ogen die van jonge.

Geen legt lavendel tussen de nog gladde lakens.

Niet te uiten woorden schuilen
tussen jankende violen, ongehoord lange scènes
met gefilterd licht, beladen beeldspraak.

Geen ontknoopt het nieuwe vest, de pantalon.

Meer en meer lege plekken op het strand,
de dag klam, het licht schel, de tijd haast voorbij.

Fijne vingers, aarzelende lippen, strakste huid.

Zwart drupt uit het zwarte haar, in het zand.




De Duitse grootheid en schrijver Thomas Mann (1875-1955) werd wereldberoemd met werken als 'De Toverberg', 'De Buddenbrooks' en natuurlijk 'De dood in Venetië' dat later werd verfilmd. Het gaat over de radeloze liefde van een oudere man voor een beeldschoon jongetje op het strand van het Lido in Venetië. Thomas Mann bekende in brieven, die pas na zijn dood geopend mochten worden, dat hij eigenlijk homoseksueel was en waarschijnlijk ook pedofiel. Een moeilijke zaak want hij was getrouwd en dat viel in 1911, het ontstaansjaar van 'De Dood in Venetië', niet goed. Hagenaars weet de sfeer van de oude man en het jongetje treffend neer te zetten. De ingehouden seksuele gevoelens, de onmogelijke hartstocht, het gefilterde licht van de film. De maker was Visconti en de film stamt uit 1971. Een meesterwerk!

Albert Hagenaars heeft een mooie en ontroerende bundel verzen afgeleverd. Zijn pelgrimstocht toont aan dat een groot dichter grote thema's niet schuwt. Fijn dat er dichters zijn die grote onderwerpen niet omzeilen.


© Karel Wasch, 14 november 2022




'PELGRIMSGROND'; Albert Hagenaars; In De Knipscheer; Haarlem; 2022, 82 blz; € 18,50; ISBN: 978-94-93214-32-3


Klik hier voor de weergave op Poëzie-Leestafel