KAREL WASCH OVER
'PELGRIMSGROND'
POËZIE-LEESTAFEL
is een onderdeel van de aan literatuur en vooral poëzie gewijde
website www.leestafel.info. Beide zijn niet-commerciële,
informatieve sites. Karel Wasch, zelf dichter, leverde een tekst
in waarin hij aandacht vraagt voor 'Pelgrimsgrond' van Albert
Hagenaars. De redactie publiceerde de bespreking op 21 november 2022
ALBERT HAGENAARS - 'Pelgrimsgrond'
In deze bundel stelt de dichter in zeven delen van zeven
gedichten de wereld in het gelijk. Hij is een enthousiaste
toeschouwer en weet natuur en cultuur te belichten zodat we de smaak
ook te pakken krijgen. Hagenaars (1955) werd geboren in de
grensstreek, Bergen op Zoom. Hij verkent dan ook behendig de
grenzen van zijn kunstenaarschap. De grenzen tussen schilderkunst,
literatuur en natuur. En hij beschrijft bezoeken als een pelgrim aan
bedevaartsplaatsen in Cambodja, China en Litouwen.
BRAAKLAND
T.S. Eliot
De rivier van zijn jeugd stroomde mee,
dóór de Seine, Castle
Mill Stream, de Theems
en dóór studie, een mentaal zieke
vrouw, ontrouw.
Haperend voor de schrijfmachine hoorde hij
de haven van thuis, de tingeltangels, het werpen
van de stenen,
en rook de prairies weer, de verte.
Beklijvend in het verre
Europa zwierf hij,
vaker dan wanneer het ontlenen niet lukte,
door bruine mist, over beroete kades,
langs modderbanken,
wier, ratten en vuilnis
en voelde de onrust in longen en geest.
Ondanks overgang van leer wist hij altijd toch
een bekende
tussen bekenden te moeten blijven,
nooit meer in de
graslanden neder te liggen,
kinderen te hebben, hun schaamte
te herkennen.
Het befaamde gedicht 'The Waste
Land' van T.S.Eliot (1888-1965) uit 1922 is door de dichter na de
eerste Wereldoorlog gemaakt en het is een afrekening met die oorlog,
die zoveel onheil aanrichtte. Maar tegelijkertijd is het een
pelgrimstocht naar niets meer of minder dan de Heilige Graal, wat
dat dan ook moge zijn. Hagenaars schetst het radeloze van Eliot in
zijn tocht naar zichzelf. Zijn vrouw was ziek, was hij ontrouw? Dat
leidde hem langs beroete kades, modderbanken. Kortom langs het
inferno, door krochten van zijn eigen onmacht. En de onrust waartoe
Eliot zichzelf veroordeelde weerspiegelt zich in het feit dat hij
nooit meer zou liggen dromen in een helder grasland. Prachtig
verwoord deze zoektocht. Is het niet de queeste van iedere dichter?

VROUWENLICHT
Edvard Munch
Nauwelijks dageraad aan de gerafelde rand
van de wereld. De fabriek nog zonder rook
en de haard koud.
Kloppende stilte.
Hij draait de lamp hoger, knijpt tubes
leeg, snuift met welbehagen de geur van terpentijn op
en
geeuwt de maren uit zijn ongewassen lijf.
In al williger verf
legt hij opnieuw
de vrouw vast die op het punt stond uit
een
te vallen onder de druk van de nacht.
Met lange streken de
meisjesangst zien
te vangen, voor ze haar blik weer afwendt
en
hij, aan de oever, ontwaakt in spijt en gram.
Het doek stinkt
naar wier, zij ontbindt haar
haar en strekt de armen, spert de
mond,
wint ten koste van hem aan waarde.
Edvard Munch (1863-1944) was Noor en hij leefde in zijn atelier
buiten Oslo een redelijk woest leven. Bijna zonder kachels
trotseerde hij de kou en maakte enorme schilderijen waarvan De
Schreeuw het meest bekend zou worden. Het lijkt een schreeuw te zijn
van een vrouw, een radeloze. En Munch bracht haar tot leven op het
doek. Tegen de stromingen in van zijn tijd met grove penseelstreken
en afwijkende kleuren. Hagenaars laat Munch zijn gang gaan daar
in het hoge noorden. Hij steunt hem. Munch was omstreden in zijn
tijd maar daarna werd hij beroemd. Er is geen museum in Europa of
Scandinavië dat geen werk van hem bezit. Het heeft de tijd
overleeft. En zo ook de radeloze vrouw op De Schreeuw.
VIRUS
Der Tod in
Venedig
Een novelle. Een film. Een gedicht.
Daartussen herkenning, kloppende passie
en de noodzaak die
drievoudig te weerstaan.
Geen geeft toe wat steeds weer
wringt.
De stad schilfert en vlekt van schoonheid.
Op het
Lido, in de paviljoens en eetzalen,
kruisen blikken van oude ogen
die van jonge.
Geen legt lavendel tussen de nog gladde
lakens.
Niet te uiten woorden schuilen
tussen jankende
violen, ongehoord lange scènes
met gefilterd licht, beladen
beeldspraak.
Geen ontknoopt het nieuwe vest, de pantalon.
Meer en meer lege plekken op het strand,
de dag klam, het
licht schel, de tijd haast voorbij.
Fijne vingers, aarzelende
lippen, strakste huid.
Zwart drupt uit het zwarte haar, in
het zand.
De Duitse grootheid en schrijver
Thomas Mann (1875-1955) werd wereldberoemd met werken als 'De
Toverberg', 'De Buddenbrooks' en natuurlijk 'De dood in Venetië' dat
later werd verfilmd. Het gaat over de radeloze liefde van een oudere
man voor een beeldschoon jongetje op het strand van het Lido in
Venetië. Thomas Mann bekende in brieven, die pas na zijn dood
geopend mochten worden, dat hij eigenlijk homoseksueel was en
waarschijnlijk ook pedofiel. Een moeilijke zaak want hij was
getrouwd en dat viel in 1911, het ontstaansjaar van 'De Dood in
Venetië', niet goed. Hagenaars weet de sfeer van de oude man en het
jongetje treffend neer te zetten. De ingehouden seksuele gevoelens,
de onmogelijke hartstocht, het gefilterde licht van de film. De
maker was Visconti en de film stamt uit 1971. Een meesterwerk!
Albert Hagenaars heeft een mooie en ontroerende bundel verzen
afgeleverd. Zijn pelgrimstocht toont aan dat een groot dichter grote
thema's niet schuwt. Fijn dat er dichters zijn die grote onderwerpen
niet omzeilen.
© Karel Wasch, 14 november 2022
'PELGRIMSGROND'; Albert Hagenaars; In De
Knipscheer; Haarlem; 2022, 82 blz; € 18,50; ISBN: 978-94-93214-32-3
Klik hier voor de weergave op Poëzie-Leestafel
|