In tal van plaatsen in Nederland wordt medio augustus traditioneel de capitulatie van Japan herdacht. Die vond plaats op 15 augustus 1945, kort na het vallen van een atoombom op Hiroshima en Nagasaki, al werd de vrede enkele weken later pas getekend, op 2 september.
 
Hoewel de oorlog formeel voorbij was, ontstonden in diverse gebieden nieuwe spanningen, met name in Nederlands-Indië. Leiders Soekarno en Hatta verklaarden op 17 augustus de onafhankelijkheid van de Republiek Indonesië. In het machtsvacuüm moesten Japanse militairen op veel plaatsen de geïnterneerde Indische en Hollandse Nederlanders beschermen tegen jongerenmilities, in Surabaya raakten Britse troepen slaags met nationalisten, geweldsexcessen over en weer werden schering en inslag en onder het eufemisme Politionele Acties begon de Nederlandse regering zelfs een grootschalige oorlog.
Pas op 27 december 1949, onder sterke buitenlandse druk, erkende Nederland de onafhankelijkheid van Indonesië. Zo’n 300.000 mensen: Indische Nederlanders, Molukse KNIL-militairen en hun gezinnen én totoks vertrokken tot en met de overdracht van Nieuw-Guinea in 1962 noodgedwongen naar Nederland.

De eerste herdenkingsplechtigheden waren door de trauma’s, de moeizame relatie met Indonesië en de gerichtheid van het overgrote deel van de bevolking op de bevrijding van Nazi-Duitsland bescheiden van opzet. Met de onthulling van het nationaal Indisch Monument in 1988 kreeg de herdenking een blijvend karakter.
Het symbool werd de melati (jasmijn). Deze witte bloem staat symbool voor groei en ontwikkeling maar ook voor vergankelijkheid. Een exemplaar alléén verwijst naar een persoon die er niet meer is.

 
Bij temperaturen die de hitte van Indonesië evenaarden, dat wil zeggen dik in de dertig graden, en ook in een entourage die aan de weelderige natuur van het land doet denken, het bomenrijke sportpark Rozenoord, vond in Bergen op Zoom de herdenking op zondagmiddag 14 augustus 2022 plaats. Mede omdat er in deze stad naar verhouding opvallend veel Indische Nederlanders en Indonesiërs wonen was de opkomst groot.
Herdacht werden op deze middag álle slachtoffers, ook die van Indonesië, zoals diverse sprekers onderstreepten. Na de toespraken en optredens werden zonnebloemen gelegd bij het lokale Indische monument.
De organisatie was in handen van Stichting Payung (=paraplu).
 
Personen en groepen die een bijdrage leverden waren onder meer Henk Beijen, mede-oprichter van Payung; Sjoerd van den Boom, kunstenaar; Letty Demmers, locoburgemeester; Hans Donk, ceremoniemeester; Gemengd koor Onze Lieve Vrouw van Lourdes; Jan Verswijveren (muziek) en de gebroeders Roy en Rob Wattimena (muzikale omlijsting).

Albert Hagenaars las op verzoek van Payung het door hem geschreven ‘Vrijheid’ voor, een poëtisch geladen tekst die door zoveel mogelijk mensen kan worden begrepen en voorafgegaan werd door een introductie.




INLEIDING
 
Vrijheid is voor veel uitleg vatbaar, kent uiteenlopende aspecten. Het is niet alles zomaar kunnen doen wat je wilt. Het gaat om het maken van keuzes, het nemen van verantwoordelijkheid.
 
Ik heb me in eerste instantie laten inspireren door het motto van de Republik Indonesia: Bhinneka tunggal ika. Dit is geen Bahasa Indonesia maar Sanskriet en betekent zoveel als: Eenheid in verscheidenheid.
Dit motto heb ik opgenomen in de beide slotregels, eenmaal letterlijk weergegeven en een keer andersom geplaatst.
 
Zoals het begrip vrijheid op uiteenlopende manieren uitgelegd kan worden, dat is nu eenmaal voor iedereen weer (net) anders, kun je een tekst ook op verschillende manieren lezen, waardoor de betekenis verschuift bijvoorbeeld door andere accenten te leggen, en harder met zachter af te wisselen, of sneller met langzamer.
Ik lees ‘Vrijheid’ daarom twee keer voor, maar de tweede keer heel anders. Aan u om over de verschillen na te denken.




VRIJHEID
 
Vrijheid is niet alleen
een woord maar ook een wereld
die deels wel en deels niet weet
wat dit woord vermag: het los-
 
maken uit kamp en vernedering,
het ontstijgen aan honger en pijn,
het ontduiken van censuur,
het doorzien van fake news.
 
Vrijheid telt afgerond zeven letters
maar het woord is nooit af.
 
Het eist onderhoud en zorg,
het doorgeven van oude ervaringen
die altijd nieuw moeten blijven,
het ontwikkelen van inzicht, vooral in jezelf.
 
Vrijheid doet een nooit aflatend beroep
op het altijd belaagde geloof
in eenheid in verscheidenheid,
in verscheidenheid in eenheid.




KEMERDEKAAN
 
Kemerdekaan bukan hanya
satu kata tetapi juga satu dunia
yang sebagian ya dan sebagian tidak
tahu apa kata ini mampu: me-
 
lepaskan dari interniran dan penghinaan,
meningkatkan akan kelaparan
dan kesakitan, mengelak dari sensur,
memahami berita yang tak nyata.
 
Telah bulat kemerdekaan terhitung dari
sebelas huruf tetapi kata ini tidak pernah selasai.
 
Tuntutanya perbaikan dan perawatan,
menyampaikan pengalaman yang tua
yang selalu harus tetap baru, perkembangan
memperoleh, khususnya dalam diri sendiri.
 
Kemerdekaan tidak pernah mendasarkan
pada kepercayaan yang selalu terancam
dalam bhinneka tunggal ika,
ketunggal bhinekaan yang menyatu.
 
 
© Vertaling: Siti Wahyuningsih, juli 2022






Foto: Mark de Cock.

Letty Demmers, wethouder van o.a. Cultuur en Erfgoed. Foto: Mark de Cock.

Foto: Siti Wahyuningsih.






De bijdrage van Juni Kusumanto: tekening én tekst die thematisch aansluit bij de uitleg van Marnix Kemperman.
Foto: Mark de Cock.












Hans Donk, ceremoniemeester van de middag. Foto: Mark de Cock.






Jan Verswijveren. Foto: Mark de Cock.

ENKELE REACTIES VAN DE PERS
 
https://bergen-op-zoom.nieuws.nl/bergen-op-zoom/21474/indie-herdenking-bij-rozenoord-in-bergen-op-zoom

https://www.bndestem.nl/bergen-op-zoom/indie-herdenking-op-rozenoord-die-heftige-tijden-mogen-niet-vergeten-worden~aaf59466

Klik hier voor meer achtergrondinformatie

AANVULLENDE INFORMATIE
 
Klik hier voor meer informatie over Stichting Payung

Klik hier voor meer informatie over Henk Beijen

Klik hier voor meer informatie over Sjoerd van den Boom

Klik hier voor meer informatie over Juni Kusumanto