![]() |
||||
|
||||
A
TRIBUTE TO TONY MAFIA (1931-1999) |
||||
|
||||
To
commemorate Tony Mafia, who died ten years ago, ten poets from Flanders, The
Netherlands and the USA were invited by Demer Press to write a poem with a
painting by this Indian-American artist. Tony Mafia is a ‘nom d’artiste’,
officially he was called Robert Lee Alderson. His Indian name however is Black
Sun, hence the book’s title.
A
BIOGRAPHY OF TONY MAFIA, BY HIS WIFE ANNMARIE SAUER At
the age of 14 he ran away from the orphanage and hitchhiked, worked his way to
San Francisco where his mother was then married to Mario Mafai. This Sicilian
‘ran the money for the ponies’ to Las Vegas. So the name got turned into
Mario Mafia. Tony wanting to get out of the constraints and red neck mentality
and realities of all that was connected to his birth name chose to be Tony Mafia.
His stepfather's Italian friends took to Tony and taught him to make a mean
Bolognese sauce. At the age of 16 he asked a ‘hooker’ to pose as his mother
and to give him permission to become an able bodied seaman for the merchant
marine. He definitely didn’t want to become a cowboy or work in the bottle
factory he worked in anyway a few years. He kind of finished high school while
being a sailor and missed a boat in 1947 in Antwerp, Belgium. It took him six
months to find a ship out. He
always said: there I learned that air has light and color. He tried to get into
the Academy but was not accepted. That doesn’t mean a thing since Van Gogh
hadn’t been accepted either… He kept coming back to Antwerp where we met in
1968. He married young, had a daughter, got divorced, married again and had
another daughter. On a drunken night a group of friends all got married in
Mexico and found out the wedding counted, so after five weeks the third marriage
was annuled. He
went straight to Paris where he met a Danish lady whom he later married. He had
a period of hard work and sometimes lots of money, sometimes spending it all in
one night. He was a typical rebel with tons of charisma so that the others would
project their longing into his life. Men saw him as what they wanted to be and
women wanted to be with him to become an Indian, or an artist, or more vital or
more depressed. Many
have collected his work. I think the most honest assessment is that ‘he had a
cult status in an inner circle’. He also had quite a temper, so made enemies
in a second and friends in half a second. We met first in Antwerp while he was
playing folk and folk rock and flamenco. Over
the years he also wrote strange poetic parables and songs. Some of those I
collected and translated in ‘My book, my life’. Of course, he lived
regularly in Las Vegas: as a young man when his mother was a dancer there and
regularly in the seventies and eighties when he had a gallery for a while. He
knew some of Tony’s
life was the stuff of myths and I try not to proclaim the ultimate truth but to
let everybody hang on to their own version of Tony Mafia… http://tonymafiathepainter.blogspot.com
THE
RIGHT TO BE WRONG Thoughts
by the Work of Tony Mafia Of
this time, but no part of any school or direction, makes Tony Mafia a lonely
painter, lonely in his art. He paints the world as the world reveals itself to
him, in a passionate, driven way, using those techniques that serve his purpose
best in the expression of his feelings and insights.
He plays the full pallet of colours, materials and styles that an
experienced painter has at the tip of his fingers.
What the French poet Queneau says about poetry is here applicable to
painting: It is a means to help our deficient reason (raison déficiente)
in learning the unveiled truth. Although Tony Mafia’s work stems from
his singular experience, the result is universal. This universe is shown in a
questioning search in a wide range of subjects.
Each canvas and each drawing is a “finished piece of art” and in such
constitutes a temporary but certain answer.
In his paintings he shuns the too slick, too finished and too easy and
resolutely turns too an effect that seems primitive without being naive however. The
work of this painter can be more or less dealt with in following broad
categories of subjects: Painting, Circus and Harlequins, Paintings influenced by
his Native American heritage (Honandaga Cherokee), Religious, Spanish/Mexican
themes, Nudes, Political works, abstracts. This is by no mean exhaustive for the
work Tony Mafia paints. A separate study should also be made about the
landscapes and their function in this painter’s work. This will however be
dealt with in another article. Painting Some
titles: The studio, A paint dance for Annmarie, Selfportrait, Painters at play,
To say the calling of colour.... Circus
and Harlequins Some
titles: Circus, Harlequins, Appled, The high wire, Trapezium, Dancers, The
jester... Native
American Some
titles: The sentinel, The tree, Across the mountain, Indian Spirit, The Potter,
Katchina’s, The killing of the stallion, Three mythical horses... Religious
paintings Some
titles: The Christ taken off the cross, Eden, Eve, The prophet.... Spanish/Mexican
paintings Some
titles: The Picador, The Lady and the goat, Andaluz, Asking permission to kill,
The Guitar player, Beginning of always, The gypsy... Nudes Some
titles: The studio (see before), Sing Promises, The voyeur, And in rides the
storm... Political
paintings Some
titles: Sad, Peace, No more war, The whore’s fair/fare, A Poster boy.... Abstracts Some
titles: What more is needed? Black
snow, My life is golden, People in the sun.... It
will be obvious by now that not all Tony Mafia’s painting fit this mould. A
large number of his paintings defy classification. I have for instance not
spoken about landscapes, because very seldom will you find a painting that is
just a landscape. In his work this element fulfils a specific formal role, as
metaphor, as a passageway, an escape into a space of rest and peace, as
atmosphere, as bond that the painter has with this world and so is the
expression of his deeply felt emotions. Neither
have I spoken about the drawings in pen and ink, nor about his water-colours and
writings. Nothing has been said about his etchings and portraits or sculpting.
It is obvious Tony Mafia is a many faceted master, whose work holds its place
next to the other contemporary masters. Some
titles: The bathers, God feeding the dancer, The fence, Red outline, I have felt
you in the Morn... Annmarie
Sauer
TOOLS
OF SOLACE Pen
pallet pencil Annmarie
Sauer *****
A
critic is someone who meddles with something that is none of his business Wanneer er over schilderen geschreven wordt, bestaat altijd het risico dat de woorden proberen de beelden te verdrukken, dat denken het doen vervangt. Het zwart op witte lineaire verloop kan de kleuren en lijnen geen recht aandoen. In een gedrukte tekst zie je, voel je niet de kracht of ingehoudenheid waarmee het pastel werd gehanteerd. In eerste instantie is een tekening, een doek een object met inherente spanning en evenwicht. Verklaring, beschrijving en het klasseren van de specifieke kenmerken van een beeldend werk voldoen aan een door de heersende cultuur opgelegde behoefte aan begrip en ordening. De keuze van de schilder voor de drager en de verf - jutte doek en olieverf, handgeschept papier en aquarel, inkt, airbrush... - bepaalt de textuur van de borstelstroken en daaruit voortspruitende emotieve waarde voor de beschouwer. In de materie van de kleur is het dat de schilder zichzelf is, ongeacht in welke ‘stijl’ hij schildert. In zuiver abstract werk voelt men daar de aanwezigheid van de persoonlijk van de kunstenaar, in het verhalend werk blijft het verhaal ondergeschikt aan de liefde voor de materie. Ongeacht of een schilder een filosofisch project uitwerkt of als vitalistisch expressionist “spontaan” schildert ( Apollinisch >< Dionysisch), het is in de materie en de kwaststroken, de dikte of vloeibaarheid van de kleur dat we het handschrift van de persoon herkennen. Op de vraag “Wat schilder je?” kunnen, wensen vele schilders niet antwoorden, zelfs niet wanneer hun hele oeuvre gewijd is aan het uitwerken van een filosofisch project. Grote schilderkunst getuigt van verzet, is nieuw en origineel, weerspannig, persoonlijk en indruisend tegen de conventies en het tweede rangse. Dit soort werk stelt echter een probleem voor de kunstcritici: het probleem van de benoeming. Benoemen is gemakkelijk indien het werk van een kunstenaar steunt op een theorie, dit verleent immers een soort gezag aan het werk. Maar de schilders die wars van epigonendom in hun eerlijke zoektocht daar buiten vallen liggen moeilijker. De criticus/schrijver die zelf geen practicant van de materie is, schrijft vanuit een intellectualistische benadering of minder vaak vanuit het gevoel - maar niet vanuit de scheppende ervaring van de schilder. Bij critici gaat het om kennis, waarneming en niet om “beleving”. Bij de bespreking van het werk van b.v. een schilder als Tony Mafia blijft men vaak steken in zijn markante levensverhaal, in zijn flamboyante persoonlijkheid en bezieldheid. Veel verder dan hij is een kolorist, een neo-expressionist, hij schildert art brut maar op subtiele wijze komt men niet. Zelf helpt Tony Mafia de criticus ook niet: hij licht zijn artistieke opvattingen niet toe in geschriften of manifesten, noch correspondeert hij met anderen over kunst. Hij heeft weinig belangstelling voor de theorieën van anderen en zelfs voor andermans werk - behalve dan voor het technische aspect ervan. Wel is hij ten allen tijde bereid te praten over verf en terpentijn, over techniek en zelfs samen te schilderen als een uitdaging aan het gevoel voor evenwicht en compositie en het bevestigen van de eigenheid. De werkwijze van Tony Mafia is acultureel: het werk is niet onder één noemer te brengen, niet onder één invloed: hij schildert in een stijlen-pluralisme waarbij hij in vele gevallen de figuratie vernietigt zonder abstract te worden, men zou het de-figuratief werk kunnen noemen, vol ambivalenties en dubbele figuren. Tegelijk gaat het echter om de abstracte werking van de kleurvlakken en om de uitdrukking van gevoelens en engagement op een directe, felle en spontane manier. Het werk is zelden zuiver abstract. De geometrische en organische vormen die hij gebruikt, blijven meestal een allusie op de werkelijkheid. Een deel van het oeuvre zou men als een soms agressieve, meestal figuratieve variant van het abstract expressionisme kunnen beschouwen. Gevoel voor traditie en métier, gekoppeld aan een primitieve rauwheid is steeds terug te vinden in zijn krachtig geschilderde doeken die vaak bout en massaal zijn. Het gebaar en de snelheid hiervan geven dynamiek aan wat wordt verbeeld, zonder echter te vervallen in gestualiteit. Ooit werkte hij als huisschilder en hield hieraan een voorliefde over voor “grote borstels” en de textuur en materie van de verf. “I like to slab paint”. Hij houdt ervan de verf op het doek te “smijten”... Hij schildert met borstels, penselen, paletmessen, recht uit de tube op het doek, met zijn vingers, met vodden, terpentijn glazuren en vernis glazuren. Hij werkt in olie en waterverf, hij etst, airbrusht, beeldhouwt... Jarenlang draaide hij mee in het zgn. “artistieke leven” in New York ( the village), Los Angeles in Amsterdam, Parijs en Antwerpen. Hij speelde theater, film, muziek, zwierf de wereld rond en schilderde en schilderde en dat tot op heden. Een eerder onvermoed facet is dat Tony Mafia, die vele vrienden telt onder de hedendaagse kunstenaars, nu een soort kluizenaar is die zich isoleert en nog uiterst weinig verkeert in artistieke kringen. Hij koos en kiest voor een eigen weg, werkend zonder referentie naar of betrokkenheid bij zijn tijdgenoten. Impressionisme, expressionisme, magisch realisme, symbolisme, abstract realisme... zoveel etiketten die op het werk van Tony Mafia werden gekleefd. Maar hij stelt: “Een stijl is slechts een andere kleur. In één stijl schilderen, is alsof je alleen maar met rood zou schilderen.” II In een wit gekalkte kamer in Valencia luister ik naar de stemmen van vrouwen die het leven weven en vertel je, maak je levend voor wie vergeten was of nimmer wist. Zo acht ik de moeder die ik niet ontmoeten mocht, de priester die je kleuren gaf, en de vrouwen die je maakten tot wie je bent, kiezend voor mooi en wild, of gekozen door omstandigheid of de sterkte van een wil. De stilten in de tekst vertellen meer over mijn onzekerheden dan over jouw avontuur, meer over de spiegel dan het beeld dat die weerspiegelen wil. Dus je bent een jongen. Ik zie je in de wilgen hut met de foto van een grootmoeder vol Indiaanse trots. Rise
and rose Het lied van een grootvader zingt in het vaderloze kind vol vergeten herinnering: het gele mes en het rode, de harde oom die alle haar wegschoor, paardenkoopmannen en Van Gogh waar nooit iemand van had gehoord daar waar jij acht was. Het leren was begonnen en zo ook de des/avonturen die de verhalen van je leven zijn: honger en kou, verloren tijd, gevonden liefde. En altijd de dronken roes van werk en kleur, een andere kroeg, een wilde dans van vorm en lijn. De jonge man aangeraakt door magisch leven zag het slachten van duizenden in de straat en kon, wilde zelf niet doden. Een leven hard geleefd, voor het leven zelf en niets tussen borstel en papier, niemand tussen jou en de maan van al wat mooi is die je volgt, na jaagt in al haar vormen, fasen. De stem van het lot spreekt sneller nu over de paden van anderen die je hebt gekruist terwijl in de witte weerschijn van de gekalkte muur de gezichten van je kinderen zijn, de stilte van de goden geraakt door kleur en het gebed van een lijn van eerlijkheid. in het witst van de nacht smelten woorden tot sprakeloos geluid. Tijd. Belofte van morgen. Het doek
van morgen. III And
the creation appeared more extraordinary than the creator Natuurlijk houden mensen van schilderkunst. Het is mode om er van te houden, er over te praten. Maar overspoeld door beelden en stijlen worden mensen onzeker. Ze vertrouwen hun gevoelens niet meer tegenover het werk van een kunstenaar. Zo ontwikkelen zij een belangstelling voor literatuur over kunst en verlangen van elke kunstenaar een soort stamboom: studies, tentoonstellingen, andere verzamelaars en kritische benaderingen of loftuitingen over het werk. Eén school in de kunstkritiek gaf vooral een psychologische benadering van wat er op de doeken en in de tekeningen gebeurt. Zo ontstond de belangstelling voor het leven van de kunstenaar. De geprivilegieerde kennis over een schilder die bemiddeld, doorgegeven wordt door de kunstcriticus in de vorm van een historisch theoretisch vertoog of als inzicht via de psychologie van de kunstpraktijk was bedoeld om het begrijpen te vergemakkelijken. Tony Mafia wenst niet dat er
een biografie over hem geschreven wordt: wat interessant is, is het werk en niet
de man, stelt hij. Het is duidelijk dat niemand van ons, geen enkel kunstenaar in een vacuüm leeft. We worden allen gedefinieerd door ons tijdsgewricht, onze opvoeding, onze erfenis. Het zou dus interessant kunnen zijn te weten dat Tony Mafia in 1931 geboren werd in de Verenigde Staten van Amerika. Het zou legitiem kunnen zijn dat het belangrijk is dat hij van gemengd Europese en Indiaanse afkomst is, dat zijn moeder bijzonder mooi was en sprak met zachte, melodieuze stem en dat zijn vader zich van het leven beroofde. Dit leidde ertoe dat hij in een home werd opgevoed en dat hij de school vond die hem zijn eerste beurs gaf toen hij acht jaar oud was en opnieuw toen hij er negen was, voor het Chicago Art Institute. Is de rest belangrijk? Het feit dat Tony de aarde heeft omgezworven en de zeeën bevaren als zeeman. Dat hij zo beïnvloed werd door het verre oosten, dat hij werkte en leefde op het hele Amerikaanse continent, kunstenaars ontmoette, hoeren, gewoon mensen, Europa ontdekte, El Greco, rijst plantte in China. Is dat allemaal essentieel voor het begrijpen van zijn werk? Van val tot succes, van rijk tot weer arm, zijn die feiten nodig? Of zijn het fragmenten fictie voor de kijker om van te dromen? Wanneer men de kracht ziet van zijn schilderijen, moet men dan weten van het zwakke hart en de pijn in zijn hele lijf, de ogen vol vuur, het temperament? Of projecteert de kunstliefhebber haar/zijn ideeën over genialiteit, hoe een genie moet zijn en leven op het harde interessante leven dat Tony Mafia schildert en leeft. Hij reist zijn eigen esthetische maan achterna, schildert solide, duurzame werken, aanvaard de gegevenheden van het toeval als hij er schoonheid in vindt. Proberen een vol geleefd leven te compacteren op een paar pagina’s nutteloze feiten en data is ook liegen over de persoon. Slechts een deel van het verhaal vertellen, is verzinsel door weglating. Wetend wat avontuur is, wachtend op het gebeuren van het onverwachte, in zijn hart nog steeds onderweg, maar vermoeider nu, leeft hij in de mooie woestijn van Chloride, Arizona en in Hoboken (Antwerpen) in België, omgeven door fabrieken en vriendelijke gemakkelijkheid. En hij gaat door, speelt muziek, schrijft, schildert, reikend, zijn gevoelens uitdrukkend, zijn gedachten en leven, op zoek naar “gewicht” in de tinten en toetsen van zijn verf. Zijn werk is niet alleen maar concrete schoonheid, want dat is niet alles waar het leven om gaat. Stralendheid, maar ook de donkere gevoelens van woede en wanhoop vinden uitdrukking op het doek. Is het belangrijk de reden voor die woede te kennen ( een genocide in Rwanda of Bosnië, een ruzie tussen gelieven, de lelijkheid van politiek, de vermoeide oppervlakkigheid van het leven). Is het niet beter voor de kijker de eigen emotie te herkennen en aldus te aanvaarden en te verwerken als in een catharsis? Met hun verdiepte visie zijn de schilderijen van Tony Mafia gedichten in kleur en vorm, de evenwichtsoefening van zijn leven, zijn schoonheid. Annmarie
Sauer
INNERLIJK
LANDSCHAP Art
does not reproduce the visible. It makes visible. De landschappen in Tony Mafia’s werk zijn droomgezichten, privé plaatsen die hij met ons deelt, een ontsnappen aan een verdrukkende realiteit. Niets is letterlijk, noch is er rechtlijnig realisme, zelfs wanneer in sommige werken de Vlaamse polders of de woestijn in Arizona gemakkelijk herkenbaar zijn als decor, of als een individuele rotsformatie met een verhaal, een naam of bijnaam. Hoewel gevangen in de soliditeit van verf en zekere penseeltrekken, zijn deze droomgezichten vaak enigmatisch, etherisch en toch krachtig. In de Europese cultuur is het geschilderde landschap onbewust, het weet niet, het reageert niet. De kijker staat er buiten en voelt zichzelf er niet verbonden mee. Tony portretteert een landschap bijna als persoon. Hij, de schilder, weet immers dat hij deel is van het landschap en in voortdurende interactie er mee. Het landschap leeft, en op papier of op doek spreekt het de kijker aan, verwacht diegene die luisteren erin binnen te wandelen, te rennen of te rusten. Tony’s droomgezichten zijn goede veilige plaatsen om jezelf in te verliezen. Zij openen, geven ademruimte, laten je fantasie werken, doen je herinneren wat je niet eerder zag. Sommigen zouden ze metaforen noemen hoewel ze eerder de essentiële geest van het landschap zichtbaar maken. In deze benadering, hoewel hij een radicaal andere techniek bezigt, sluit hij aan bij het traditionele concept van de Indiaanse abstracties. “ Pictograph, petroglyphs of constellations or elk or antelope draw their magic in part from the process wherein the focus of all prayer and concentration is upon the thing itself, which in turn guides the hunters hand. Connection with the spirit dimensions requires a figure or form that is all inclusive. A realistic rendering of an elk is too restrictive. Only the elk is itself...” schrijft Leslie Marmon Silko. En zij heeft gelijk. Het ding zelf stuurt de hand van de schilder. De realistische weergave van een landschap zou beperkend werken, tot dat ene “plaatje” zonder de verbinding te bewerkstelligen tot de essentie van dat landschap. Tony Mafia doet niet aan gemakkelijk “oppervlakte-schilderen”, weliswaar wordt een verschijningsvorm weergegeven maar nooit kan zo aan alle eisen van veelvormigheid en eenheid worden voldaan, iets wat hij wel kan in zijn eigen unieke stijl. Zijn schilderijen zijn geen imitaties van de natuur, geen harde strenge abstracties maar hij drukt zijn verhouding uit tot een stuk land en hij drukt daarbij zijn eigen gevoelens uit. De magische wereld met visie and ziel, lijkt soms onaanvaardbaar voor hen die enkel het vertrouwde en aanvaarde zien. Op bijna shamanistische wijze zijn de landschappen vaak dicht bevolkt door dieren, mensen en geesten, zich sterk bewust van de interrelatie van alles en elk ding. Hij toont ons de stemming en sterkte van rots en wind, de vurige kleuren van zon en lucht. Zo kunnen we die wind en die zon herkennen wanneer we hen op onze huid voelen. Nadat hij ons het eindeloze grijs van de hemel toonde, met een toets geel licht nabij de aarde, kennen wij deze verloren grijsheid en de hoop en de kracht van een tint van Napels geel. Zo worden zijn schilderijen, zijn tekeningen deel van je dagelijks leven, een landkaart van emoties, een reservoir aan schoonheid die je vult zelfs in zijn donkerder toetsen. Hij observeerde, keek hard naar de dingen en dan keek hij dieper, verder dan de oppervlakte en verrast, vertovert de kijker. Als kunstenaar stond Tony Mafia volledig en stevig in het leven met een fanatieke aandacht voor alles wat hem omringde, bewust van ernstige of subtiele verstoringen van evenwicht in de interrelatie van alle dingen. Zo leren zijn schilderijen verzet, angst, woede evenals kinderlijke vreugde, vertrouwen, behoren bij en vrijheid. Meester in het gebruik van kleur en structuur van olieverf, snel en trefzeker met pen en inkt, vrij uitvloeiend in zijn aquarellen is hij nooit onthecht van zijn zienservaring die hij ons doorgeeft. Tony werkt vanuit zijn hart, Dionysisch, zonder voorafgaand vast plan. Hij laat penseel en verf zijn hand leiden, hun niveau vinden. In zijn werk op papier gebruikte Tony vaak zowel schilderen als schrijven, of deed mij op zijn werk schrijven. De combinatie en positionering van de verschillende elementen bepalen de uiteindelijke betekenis van een dergelijk werk: de betekenis van de woorden wordt gemoduleerd door kleur en densiteit. Het landschap en de figuren krijgen een interpretatie mee door het uitvloeien van de woorden over de tekening. De aanvaarde retoriek van schoonheid afwijzend, flamboyant en vrijer dan de meeste Europese kunstenaars, niet gebukt onder de Europese cultuur die hij kende en waardeerde, schildert hij met zijn waarachtigste emoties en verbindt aldus de landschappen aan een innerlijke realiteit, als onthullingen voor ieder van ons. Deze revolterende vrijheid geeft vitaliteit aan zijn werk en verlangt van de kijker dat men hem volgt in dit emotioneel en spiritueel geladen werk. Tony heeft zijn leven met deze intensiteit geleefd tot de uitputting, nooit zijn visie verzakend, noch zijn poëtische irrationaliteit of zoektocht. Ik kijk naar een pen en inkt
tekening die ik sinds 1981 heb. Ik zie de gemakkelijke vrije suggestie van
struikgewas, bomen en rotsen. Twee figuren, Mexicaans
Indiaans zijn daar samen deel van dit alles onder een kleine zwarte zon,
die een soort handtekening is. Later
schreef hij erbij: “Look close and feel the path of my mind at this time of
passing...” Ja, kijk goed en voel... II Tony schilderde vooral figuratief en was geïntrigeerd door het menselijk gelaat. Vaak zaten we op een luie namiddag op een terras, in een café en vertelden elkaar het leven en de gemoedstoestand van de voorbijgangers. In de jaren 50, deed hij portretten in de straten van Parijs, op de Place de Tertre. Dit had hem een scherp oog gegeven voor hoe mensen zich presenteren, projecteren en hoe ze veranderen als ze relaxten, moe werden. “ Bedrukt”, “hard werkend”, “verliefd”, “verveeld” zijn stemmingen die gemakkelijk worden herkend. Hij zag echter zoveel meer. Hij kon de kleine onbewuste gestes en uitdrukkingen opvangen die de zielsstaat van een persoon verraden. Natuurlijk kijkt hij subjectief. Hij geeft niet enkel kleur en lijn aan de inwendige privé persoon, hij laat ook zien hoe dat subject zich verhoudt tot de wereld en geeft een gezicht, maakt de persoon die hij portretteert zichtbaar voor anderen. Het potentieel aan tederheid of drift, vreugde en angst, de beperkingen van de persoonlijkheid is wat hij onderzoekt. Soms toont hij de georkestreerde authenticiteit. Het was dan ook mogelijk dat de geportretteerde niet hield van wat hij/zij zag, zichzelf niet herkenden hoewel zij vonden dat het een gelijkend portret was. Zij hielden niet van wat ze zagen en hij de hele wereld toonde: weze het wrok of kwetsbaarheid, arrogantie of levensmoeheid... Hij schilderde “the young and the pretty”, de prostituée die de maîtresse van een rijkaard was, een generaal en mensen die hij van de straat haalde: de waterman, een joodse vriend, een ontdekkingsreiziger die maar niet uit zijn zetel geraakte, een harde dronkaard, een biker, zichzelf... Leven met zo iemand heeft me tegelijk eerlijker en gereserveerder gemaakt, wanneer ik trachtte mijn echtgenoot niet mijn angst om zijn leven te laten merken of als ik ten einde raad was. Natuurlijk bij het trachten deze gevoelens te verbergen, bleven ook de goede en zachte toetsen opgesloten. Als ik echter naar de portretten kijk die hij van mij schilderde dan blijkt dat hij het allemaal wel wist. Soms gebruikte Tony een soort steno als hij schilderde, een icoon die een persoon, een groep of hemzelf voorstelt. Deze iconografie vind je ook terug wanneer hij in sommige werken etnische groeperingen voorstelt: Noord-Afrikanen, Joden, Indianen als hij zelf. Het is geen weergeven van beledigende stereotypen maar bijna een laten uitschijnen van een symbool, een sfeer of een geestesgesteldheid en in die zin te vergelijken met de eeuwen oude rotstekeningen overal ter wereld. De figuren en gezichten die Tony schildert, zijn in de regel niet symmetrisch of regelmatig. Aldus versterkt hij uniekheid van elke persoon, terwijl die persoon tegelijk een abstractie wordt, een gevoel, een algemeen statement en niet langer meer een individu. Het heeft iets te maken met het verschil tussen de ogen. In het sterkere oog, soms in het meer verborgen oog, zoeken wij de ziel en verliezen wij de “persoon” uit het oog. Wij vergeten dat we naar iemand kijken. Wij zien de figuur met net genoeg attributen of rekwisieten om te begrijpen wat Tony zag. Vaak suggereert de achtergrond vagelijk waar het portret geschilderd werd: de bergen in Arizona, een vaag buiten voor de ontdekkingsreiziger in zijn stoel, de studio vol schilderijen in talrijke zelfportretten. Zo wordt duidelijk dat de geportretteerde mensen tot een leven en een plaats behoren, terwijl het schilderij niet de bedoeling heeft het volledig verhaal te vertellen. Hoewel sommige op het doek precies op het punt lijken te staan waarop zij hun leven willen vertellen... Tony weigerde vaak portretten te schilderen als die enkel bedoeld waren voor het promoten van de sociale projectie van een persoon. Hij had geen belangstelling voor het schilderen van kleren of de kleuren en symbolen van status. Door “anderen” te kiezen voor zijn portretten, gaf hij hen waardigheid en trots in zichzelf: zij werden immers gekozen om geportretteerd te worden ook al waren ze illustere onbekenden die Noël heten, Joe, JT, John Henri, Dave, Dale, Bill... Op een vijftiende augustus, op moederdag, begon Tony Mafia aan een portret van zijn overleden moeder. Het gelaat werd niet ingevuld, bleef blank. Het gelaat dat hij zou geschilderd hebben bevatte geen waarheid meer, de vrouwelijke figuur werd zo alle moeders. De kijker vult het portret aan terwijl hij kijkt. Sommige mensen waren zich zelfs niet bewust van het feit dat ze geen afgewerkt gezicht zagen, anderen waren gechoqueerd. Op de achtergrond staat de schilder, de galerij. In zijn zelfportretten beeldde Mafia zich vaak uit als Indiaan en/of als schilder. In deze laatste portretten verschijnen de werktuigen van zijn kunst, verf, borstels, de schilder aan het werk in de studio, met schilderijen waarin de schilder schildert, doeken als Russische poppetjes... In “Paintdance for Annmarie” portretteert hij zichzelf voor een doek, in een danshouding van een Katchina: in de ene hand een penseel, in de andere een veer, op zijn pantoffels, omringt door zijn “kinderen”, zijn werk. Dit zelfportret toont Tony’s moeheid en broosheid, het is ingekeerd, bijna autistisch en toch reikt het naar je met een krachtige breekbaarheid. Het is een dans, een voorstelling die de schilder toont verzonken in wat hij doet - zijn leven levend als een Indiaans schilder in ons huis in Hoboken. In dit doek bevestigt hij zichzelf in de volheid van zijn bestaan. Na Tony’s dood is dit bijna meer dan ik kan verdragen - door op het doek te schrijven “Paintdance for Annmarie” vertelt dit werk ook over de intimiteit van het schilderen in ons leven samen, het delen van kunst. Er zijn bovendien een aantal dubbelportretten van Tony en mezelf. Daarin toont hij wat ik niet kon zien: hoe wij samen waren, niet ‘herkennend’, maar bijna onze relatie door zijn ogen ontdekkend, via een representatie zodat men het van op een afstand kan bekijken... Het binnen en buiten van het schilderij vervaagt als ik er alleen voor sta, voor die gefixeerde reflectie van ons beiden, omgeven door de symbolen van ons leven en werk. Zichtbaar maken wat in de directheid van het leven onzichtbaar is, is het een werkelijk portret van ons, van verbondenheid. Wij, verbeeld en tijdloos. Tijdloos als zijn kunst. Tijdloos als kunst. Annmarie
Sauer
EERBETOON AAN TONY MAFIA Door Bert
Bevers 'Ik
heb hem opgezet / als geheugenverschrikker // te hol, te dun, te zwak / om een
winters verleden te doorstaan // hij geeft niet eens een schaduw af -' Zo
opent het gedicht De dubbelzwerver van Lucienne Stassaert. Ze schreef het
bij The doubledrifter, een tekening van de kunstenaar Tony Mafia zaliger
nagedachtenis. Nou mag die dubbelzwerver wel niet eens een schaduw afgeven, Tony
Mafia (op onderstaande foto zittend in de zon) doet dat nog steeds. Niet minder
dan tien dichters uit Nederland en Vlaanderen immers lieten zich nog onlangs tot
poëzie inspireren door een werk van Mafia (1931-1999). De verzen die dat
opleverde zijn verschenen in Black Sun, een uitgave van de jonge Demer Press in het Limburgse
Diepenbeek. De omslag van de bundel wordt gesierd door twee werken van Mafia's
hand: een monoprint op het voorplat, het olieverschilderij The bather
op de achterkant. Van elk van de tien dichters is een gedicht opgenomen, dat
ernaast in Engelse versie is afgedrukt. De vertalingen zijn van John Irons en
van Annmarie Sauer, op het moment van diens overlijden Mafia's vrouw. Black Sun bevat verrassend sterk werk. Zo opent het boek met 'Veel had ik verwacht, vernedering, / pijn en verlossing, maar niet de
vraag / of dit offer wel voldoende zou zijn.' van Albert Hagenaars in zijn
gedicht Hemelvaart. In De vijver haalt Rose Vandewalle
herinneringen op aan de schilder, en zijn tijd in Hoboken, met 'Al onze zinnen
op scherp': 'Het is mijn hart dat hier
wordt geraakt. / Het onbeschrijflijke van jaren en jaren.' Roger Nupie
ontleedt Mafia's borstelstreken met uiterste precisie in De baadster: 'Ben
ik hier, kale kamer, ijzeren ledikant, / raam dat opent op niks & nergens?
[....] Jouw visie is je dagdroom, / nachtmerrie, schemerangst. / Hoe argwanend
toch, hoe misleidend / wie de wereld ziet vanuit jouw oog.' Paul Gellings
schreef bij het schilderij Crying het vers Verdriet. Ook hij
probeert zich in de blik van de schilder te verplaatsen: 'Zien
we wat jij ziet in het prisma van je eigen traan?' Annmarie Sauer vermant
zich met verve en registreert in Vertroosting der dingen haarfijn wat
haar altijd bij zal blijven: 'Pen penseel
palet / met werktuigen leeft het leven / en dan dat laatste rood / het kleinste
penseel / minuten / voor de vunzige vale dood.' Aangrijpend. Joris Iven
gebruikte het werk Hospitals als basis voor zijn Ziekenhuizen. Ook
hij volgt Mafia's markante handschrift: 'Je
borstel was grillig, als je wildste dans. Nu dans je weg van haar. / Blijf hier,
zeg ik, zeg ik, nu je al sinds zo veel jaren bent weggegaan.' Na Stassaerts De
dubbelzwerver volgt dan Tony Dean Mafia, het gedicht dat Willie
Verhegghe schreef bij een foto van de betreurde kunstenaar. Ook bij hem is er
dat sterk visuele aspect: 'Ik kniel voor
je neer, Tony, en vraag je om me / - al was het maar gedurende één seconde - /
in de ogen te kijken, / de blik weg van het witte zand. / En te praten over
Indianen / en hun tranen.' (Mafia was de zoon van een Cherokee) Wim van Til
beschrijft indringend Deze boomgaard: 'Deze
bomvolle boom, deze schrik in de tuin, / deze gevlekte huid, haar gestreepte
gelaat. / Zij is zo naakt, zo zonder onderkomen. / In een oogwenk is alles
verdwenen, volbracht.' Dichteres Hannie Rouweler sluit de rij met De
genesis van creatie (geschreven bij het doek The tearful eye of God),
waarna Black Sun besluit met een beknopte biografie van Tony Mafia. Die
mag tien jaar na zijn verscheiden vanuit de eeuwige jachtvelden neerzien op een
liefdevol vervaardigd eerbetoon. Black Sun - A tribute to Tony Mafia, gedichten van tien dichters uit Nederland en Vlaanderen, Demer
Press, Diepenbeek (ISBN 978-90-813070-6-2) Gemengde Berichten, maart
2009 |
||||
![]() |
|