In 2018 vierde Brabant Cultureel het vijfjarig bestaan. Dit digitale blad/podium is de voortzetting van het op papier uitgegeven tijdschrift met dezelfde naam, dat maar liefst 61 jaar bestond!

In de periode 1999-2001 was Albert Hagenaars de enige literaire redacteur van Brabant Cultureel. Van medio mei 2013 tot begin 2018 was hij opnieuw redacteur, ditmaal samen met Muriel Boll, Olaf Douwes Dekker, Lauran Toorians en Jace van de Ven. In deze tweede periode droeg hij in totaal 23 langere kritieken en interviews bij.

Ter gelegenheid van dit eerste jubileum werd een boek samengesteld met de beste artikelen van de betrokken medewerkers in de afgelopen vijf jaar.
Van Albert Hagenaars werd onderstaande recensie opgenomen over de Nederlandse vertaling die Martin Hulsenboom maakte van 'Biblio-Sonnets' van Paul Verlaine.

Albert Hagenaars maakte op de middelbare school kennis met de poëzie van Verlaine en raakte er door gefascineerd. In zijn bundel 'Spertijd' (1982) publiceerde hij een gedicht over de Franse dichter. Een Engelse vertaling verscheen in de derde druk in 2000. Beide versies staan lager op deze pagina.

Detail van een houtgravure naar een foto van Paul Cardon. Verlaine in café François Ier, 1892. IRONISCHE PASSIE VOOR BOEKEN De Franse dichter Paul Verlaine kreeg aan het eind van de 19e eeuw een opdracht om van te smullen: het schrijven van een cyclus gedichten over bibliofilie. Frappant was dat hij zelf weinig waarde hechtte aan papieren uitgaven, het grootste deel van z'n leven nauwelijks boeken en bundels bezat. Dat zal er mede de reden van zijn geweest dat hij het onderwerp met meer ironie benaderde dan menig liefhebber lief was. Dat garandeerde een spanningsveld waar vertaler Martin Hulsenboom zijn talent op beproefde. "De trein zet zich opnieuw in beweging en voorgoed rijden we het rijk binnen van Hare jonge Majesteit koningin Wilhelmina, eerste van die naam. // …ik ging voor het raam staan. Mens, hoe anders waren ze geworden die vergezichten! Een eindeloze bebloede, vergulde uitgestrektheid water, even vergroend door de laatste inspanning van de zonsondergang, lag onbeweeglijk voor me, met zwarte zeilen van nauwelijks bewegende boten in het groeiende donker en de neerslaande schemernevels. Dit aan de linkerkant. Rechts hetzelfde schouwspel. Een eindeloze ijzeren brug, waar de trein langzaam over reed met regelmatig geluid, machtig bijna, precies door de regelmaat in die macht..." Met deze in 1978 door Karel Jonckheere vertaalde regels uit 'Quinze jours en Hollande' beschreef Paul Verlaine (1844 - 1896) zijn passage door Noord-Brabant, tot en met de brug bij Moerdijk. Hij kwam op uitnodiging van de voormannen van De Nieuwe Gids in 1892 een paar weken naar Nederland om conferenties in Den Haag, Leiden en Amsterdam te geven. Behalve bovengenoemd boek wijdde hij ook enkele verzen aan het bezoek. Het was zijn laatste reis naar een hem onbekend land. Er volgde nog wel een trip naar Engeland, waar hij eerder had gewoond en gewerkt. Niet lang hierna boog hij zich over zijn laatste gedichten: de 'Biblio-Sonnets', die door Martin Hulsenboom onlangs in het Nederlands werden vertaald. Deze bestelde verzen over het onderwerp bibliofilie vormen het sluitstuk van een literair traject dat ondanks de korte levensduur van de maker ruim duizend gedichten telt! RIMPELING Toen hij in 1866 debuteerde met 'Poèmes Saturniens', veroorzaakte die publicatie nauwelijks een rimpeling in de vijver van de Franse poëzie, en die werd dan nog vooral opgemerkt door collega-dichters. Toch bleek het achteraf een belangrijk moment. Verlaine was namelijk één van de eersten die allerlei effecten opnam die je tot het Impressionisme mag rekenen zoals: uitzonderingen op de regels van de metrumtechniek; onverwachte eindrijmen; sferische beschrijvingen; een grote rol voor de suggestie. Enkele jaren later werden ze verweven in een aantal van de beste gedichten van de Franse literatuur. Ze vormen de basis van de faam die hij aan het eind van zijn leven nog mocht ervaren. De 'Biblio-Sonnets' hadden 24 stuks moeten tellen. De dood van Verlaine beperkte de reeks tot dertien overgeleverde teksten. Hulsenbooms vertaling is pas de vierde; Ed Schilders noemt een Tsjechische (al uit 1932), een Portugees-Braziliaanse (2010) en een Italiaanse (2015). Voor zover mij bekend vertaalde geen andere vertaler één of meerdere gedichten uit de reeks in het Nederlands, ook niet Raf Tehuan in 'Paul Verlaine - Poète Maudit' (1974) en evenmin Peter Verstegen in 'Honderd Gedichten' (2014), om maar enkele vertalers te noemen die een persoonlijke keuze uit het oeuvre in boekvorm publiceerden. Dat is merkwaardig want Verlaine produceerde dan wel opvallend veel broddelwerk, vaak uit geldgebrek, maar de 'Biblio-Sonnets' behoren daar niet toe, al kunnen ze ook geen aanspraak maken op alleen lof. EFFECT Hulsenboom heeft gekozen voor een procédé waarin met name de effecten goed in het Nederlands overkomen. Hij volgt Verlaine zover mogelijk in zijn rijmschema's maar niet ten koste van de natuurlijke zegging. Zo blijft de opzet van abba - abba - ccd - ede van het openingsgedicht 'Bibliophilie' intact maar wordt het stramien abba- abba - cdd - cee van het volgende gedicht, 'Bibliomanie', in de Nederlandse versie veranderd in abba - cddc - eff - egg. De vrijheid die Hulsenboom zich gunt is waarschijnlijk het resultaat van de keuze die Verlaine maakte om de a-woorden op één na op te hangen aan participia: 'fallu', 'élu', (poilu) en 'relu'. In het Nederlands heb je nu eenmaal niet de mogelijkheid met deelwoorden die scherpte te halen. Alleen degene die op ---an eindigen komen dankzij het accent qua assonantie in de buurt maar ze missen toch evenzeer de kracht van het origineel. In dit geval heeft Hulsenboom terecht gemeend het effect te moeten evenaren met woorden als 'punt' en 'kunt', 'smart' en 'bard'.   Vignet voor het gedicht 'Bibliomanie', houtsnede van Richard Ranft, 1913. BIBLIOMANIE Lire n'est rien: faut avoir lu; faut; l'a fallu! Pour que si vous lisez dans les livres, qu'honore La Reliure gaie ou sombre, que décore Encore un blason fier ou tendre au choix élu, Pourriez, hélas! contaminer d'un doigt poilu D'amateur brut le vélin noble que, sonore Abstraitement, la gloire emplit, glaive ou mandore, D'un grand héros ou d'un poète très... relu! C'est vrai qu'étant à la fleur de votre bel âge, Vous auriez tort -quand l'Amour vous laisserait cois Un instant - de ne pas lire, - tels autrefois Nous! - les exploits et les beaux vers, quittes, hommage Suprême, à vénérer, dès dûment reliés, Leur majesté, leur force et... leurs dos repliés! Met niet minder lexicale vreugde trekt Hulsenboom een gelijkwaardige Nederlandse variant uit zijn vertalershoed: BIBLIOMANIE Niks lezen! Uitgelezen, klaar met lezen, punt! Want als u werken leest, waaraan de Boekband eer Bewijst, modest of bont, gestempeld met een teer Of trots blazoen van excellente klasse, kunt U met een onvervaarde vinger -tot uw smart! - Het nobele velijn bezoedelen dat, schier Melodisch is gedecoreerd met zwaard of lier: De glorie van een held of vaak... herlezen bard! U zou waarachtig dwalen als u in uw gulden Jaren - nu en dan van Eros' vuur bevrijd - Zich niet verdiepte -zoals wij in vroeger tijd - In epos en lyriek, voldaan om - hoogste hulde - Voortaan voorgoed gebonden, zonder weg terug, Te dwepen met hun pracht... en hun gebroken rug! UITDAGING 'Eer', 'teer' en 'schier' en 'lier' lijken qua klank zoveel op elkaar dat ik hierboven met iets meer tolerantie ook vier maal a had kunnen tikken in plaats van twee maal a en tweemaal d. Ook is duidelijk te zien dat Hulsenboom met woorden speelt die in beide talen dezelfde werking en betekenis hebben (blason-blazoen, gloire-glorie) alsmede met woorden die een Latijnse achtergrond hebben (modest, excellent, nobel, melodisch, gedecoreerd). Net als Verlaine hanteert hij vaak archaïsmen. Sommige vallen samen met hun Franse achtergrond maar hij pakt ook heerlijk uit met Germaanstalig erfgoed (onvervaard, smart, bezoedelen, schier, bard, waarachtig). In dat opzicht evenaart de Nederlandse vertaling het origineel. Om de regels soepel te houden trekt Hulsenboom o.a. meerdere woorden samen (majesté en force bijvoorbeeld tot pracht, dat beide elementen overlapt en daarnaast macht en kracht oproept). De grootste uitdaging moet de openingsregel echter hebben geboden, een combinatie die op elke vertalersopleiding kan worden geserveerd. De commanderende toon, ook nog eens inhoudelijk programmatisch, is met de opsomming 'lire', 'faut', 'lu', 'faut', 'fallu' natuurlijk rijker dan 'lezen', 'uitgelezen', 'klaar', 'lezen', 'punt' maar Hulsenboom weet wel dezelfde indringendheid weg te zetten, eenzelfde effect te bereiken. Ook al botst het uitroepteken op de betekenis van leesteken bij 'punt', het probleem is stoutmoedig benaderd. Met 'kunt' als bepalend enjambement-woord gaat hij ter wille van een rijm bij het woord 'punt' nét een stap verder dan Verlaine. De waarde van de sonnetten berust op het originele, soms vileine perspectief op het onderwerp -let op de ironie- en de telkens opduikende virtuositeit van de oude vos die Verlaine was geworden. De inhoudelijke kant buiten beschouwing gelaten, boden ze echter geen poëtische vernieuwing. Hulsenboom weet steeds een balans te vinden tussen enerzijds het inhoudelijk navolgen van Verlaines origineel en anderzijds het aansturen op een autonome Nederlandstalige beleving. We zijn nog ver van de integrale omzetting van Verlaines gedichten -gelet op de talrijke dieptepunten is die ook niet wenselijk- maar dankzij Hulsenbooms inzet is wél een relevant stukje taalplezier toegevoegd aan de lyrische legpuzzel van de nog immer fascinerende Pauvre Léliane, zoals de dichter zich, ook alweer spottend, met een anagram omschreef. Paul Verlaine, Biblio-Sonnetten; Vertaald door Martin Hulsenboom; Uitgave: Stichting Cultureel Brabant; 2016; 112 pp; ISBN: 978-90-822545-2-5.

Het boek ‘Paul Verlaine – Biblio-sonnetten’ bevat behalve Hulsenbooms vertaling ook ‘Paul Verlaine, een biografische schets’ van Peter IJsenbrandt, de studie ‘Biblio-sonnets, de bibliografische geschiedenis’ van Ed Schilders en een uitgebreid deel met verantwoording, aantekeningen, noten, bronnen en beeldmateriaal, met name afbeeldingen van de oorspronkelijke houtgravures en vignetten van de Zwitsers-Franse kunstenaar Richard Ranft.

‘Biblio-sonnetten’ verscheen eerst als bibliofiele uitgave voor de leden van Stichting De Roos (november 2016) en vervolgens als een handelseditie (december 2016), geproduceerd door Stichting Cultureel Brabant in Tilburg.
Lauran Toorians schreef een artikel over het boek als geheel, dat in hetzelfde nummer van Brabant Cultureel werd gepubliceerd als de recensie van Albert Hagenaars over de vertaling.

Martin Hulsenboom (1958) is kunsthistoricus, senior ERP-consultant en freelance vertaler. Hij vertaalde o.a. 'Medaliony' van Zofia Nałkowska (Medaillons, 's-Hertogenbosch, 1994), 'Le Lutrin van Nicolas Boileau-Despréaux' (De Lutrijn, Tilburg, 2014), 'The Tour of Doctor Syntax in Search of the Picturesque van William Combe' (Doctor Syntax op zoek naar het pittoreske, Rotterdam, 2015) en 'Biblio-sonnets' van Paul Verlaine ('Biblio-sonnetten', Utrecht en Tilburg, 2016). Verder publiceerde hij, samen met Peter IJsenbrant, 'Boeken uit de doeken' (Tilburg, 2017) over het boek in de beeldende kunst. Foto: Peter IJsenbrant

De auteurs, v.l.n.r.: Peter IJsenbrant, Martin Hulsenboom en Ed Schilders. Foto: Ine Appels.

IMPASSE VERLAINE

Heb je hier gewoond Paul, in het eind
van deze steeg, en je gewenteld en vernederd
op het kruis van taal en vlees?

Ja, dit was jouw domein. Vrouwloos
maar met de adder in je hoofd droomde je je
hier tussen de gepolitoerde coulissen van je tijd.

Opschoon diep verscholen in die ene,
al te mooie jeugd, weet ik: jouw liederen
over liefde en verraad zijn die van ieder.

Daarom Paul, volg ook ik het dalend stadspad,
en bid en zing, liederlijk, au vent mauvais, tot
door het gouden vlies van de eigen impasse.


Albert Hagenaars. Uit 'Spertijd', 1982.




IMPASSE VERLAINE

Did you live here Paul, at the end
of this alley, wallowing and humiliating
yourself on the cross of language and flesh?

Yes, this was your domain. Womanless,
with the adder in your head, you dreamt yourself
behind the polished backdrop of your time.

Although deeply hidden in a youth
which was too beautiful, I know: your songs
over love and betrayal are everyone's.

So Paul, I too follow the descending path,
and pray and sing, vulgarly, au vent mauvais,
through the golden fleece of one's own impasse.


Translated by Catherine East. From 'Curfew', 2000.





Foto van Paul Verlaine door Willem Witsen, 1892.




Informatie over Paul Verlaine in het Nederlands

Information about Paul Verlaine in English

Des informations sur Paul Verlaine en français

Buste van Paul Verlaine, gemaakt door James Vibert. Het monument bevindt zich op de Esplanade in Verlaines geboortestad Metz. Foto: Albert Hagenaars, 2017.

De andere medewerkers van 'Vangnet' zijn in alfabetische volgorde:
Anja van den Akker (over Steve McCurry), Piet den Blanken (reisreportage in foto's), Muriel Boll (over Marlene Dumas), Irma van Bommel (over Ingrid Simons), Toine van Corven (over Peter Hofland), Olaf Douwes Dekker (over boekhandel Van Kemenade en Hollaers), Joep Eijkens (over fotograaf Toon Michiels), Camiel Hamans (over Robert Holl), Rinus van der Heijden (over de Nederlandse Bach-vereniging), Lindy Jense (over Sandra Bernart), Joke Knoop (over Caroline Kam), Corien Ligtenberg (over Maarten Baas), Hans Lodewijkx (over affiches), Len Munnik (cartoons), Emmanuel Naaijkens (over de Jan Naaijkens Prijs), Lauran Toorians (over het Stedelijk Museum van Breda), Joep Trommelen (over het SLEM, Schoenen Leder Educatie Museum) en Jace van de Ven (over Vredes Aktie Kamp Woensdrecht)